Wielkopolska Teka Edukacyjna

WPROWADZENIE HISTORYCZNE

KALENDARIUM

Zakres merytoryczny, terytorialny i chronologiczny Teki

 

Wprowadzenie historyczne

13 grudnia 1981- 22 lipca 1983

Sytuacja polityczna uległa gwałtownemu zaostrzeniu 2 grudnia 1981 r., gdy spacyfikowany został strajk w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarnictwa w Warszawie. Po trzech dniach Biuro Polityczne KC PZPR zaakceptowało decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego, pozostawiając gen. Wojciechowi Jaruzelskiemu wybór daty rozpoczęcia tej operacji. Utworzona w nocy z 12 na 13 grudnia Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) wprowadziła stan wojenny. Celem jego było zlikwidowanie działalności niezależnych ruchów społecznych – w tym przede wszystkim związku NSZZ „Solidarność”, a następnie powołanie nowych, dyspozycyjnych wobec PZPR związków zawodowych. Miały być one utworzone przez wytypowanych przez resort umiarkowanych działaczy NSZZ „Solidarność”, w tym także przez agenturę aparatu. Już pierwszej nocy internowano ponad 3 tysiące osób, w tym niemal wszystkich członków Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”.

W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. zajęte zostały siedziby zarządów regionów NSZZ „Solidarność”, dokonywano zatrzymań i internowań wcześniej wytypowanych osób. Niektóre zakłady pracy zostały zmilitaryzowane, zawieszono naukę na wyższych uczelniach i w szkołach oraz wydawanie większości gazet i czasopism. Wprowadzono godzinę milicyjną – zakaz przebywania w miejscach publicznych od godziny 22:00 do 6:00 rano. W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego doszło do spontanicznych strajków. Pojawiły się ulotki i napisy będące sprzeciwem wobec represji władz i działań przeciwko „Solidarności”. Od początku stanu wojennego ukazywała się także prasa podziemna. Największy strajk w Wielkopolsce odbył się w dniach 13–14 grudnia 1981 r. w Hucie Aluminium „Konin”. Strajkowano i protestowano również w niektórych zakładach pracy w Poznaniu, Kaliszu, Jarocinie, Pile i  Czarnkowie.

W Wielkopolsce władze utworzyły cztery ośrodki odosobnienia, w których osadzono internowanych: w Poznaniu (w budynku Aresztu Śledczego przy ul. Młyńskiej), w Gębarzewie, we Wronkach i w Ostrowie Wlkp. Internowanych przewożono także do innych ośrodków, np. do Mielęcina, Gołdapii (kobiety), Kwidzynia, Wierzchowa Pomorskiego lub Głogowa. W całej Wielkopolsce ogółem podczas stanu wojennego władze internowały 427 osób.

Niemal zaraz po wprowadzeniu stanu wojennego organizowano społeczne punkty pomocy dla internowanych, aresztowanych i ich rodzin, najczęściej przy ośrodkach duszpasterskich i parafiach. Zbierano pieniądze na rzecz aresztowanych wśród pracowników w zakładach pracy, za co groziły represje. Ogromną pomocą były dary przekazywane z zagranicy. Do różnych diecezji w Polsce przysyłano odzież, środki czystości, lekarstwa i żywność. Stamtąd były rozdzielane wszędzie tam, gdzie istniały punkty pomocy charytatywnej. W społeczeństwie istniało wielkie zapotrzebowanie na informację związaną z sytuacją i warunkami pobytu osób internowanych, o losach których nie wiedziano nic.

Dość szybko ekipa gen. Jaruzelskiego zorientowała się, że mimo sprawnie przeprowadzonej operacji wprowadzenia stanu wojennego i rozbiciu „Solidarności”, nie uda się osiągnąć drugiego celu tej operacji, którym było utworzenie kontrolowanych przez PZPR związków w miejsce NSZZ „Solidarność”. Spowodowała to postawa większości pierwszoligowych działaczy „Solidarności”, którzy nie zgodzili się na firmowanie swoimi nazwiskami działań WRON. Aktywność konspiracyjna nielicznych członków Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, którym udało się uniknąć internowania, również utrudniła uruchomienie „ekip zastępczych” czy też „grup inicjatywnych” nowego, podporządkowanego władzy związku. Stopniowo wypuszczano internowanych (wykorzystując to propagandowo). Tych najbardziej opornych trzymano w izolacji aż do grudnia 1982 r.

Solidarnościowe podziemie

Po 13 grudnia 1981 r. oprócz tworzenia zorganizowanych, podziemnych struktur opozycyjnych miały miejsce spontaniczne działania będące wyrazem protestów wobec rzeczywistości stanu wojennego. Udział w strajkach i różnych akcjach protestacyjnych (na przykład milczących przerwach), malowanie napisów na murach, sporządzanie i rozwieszanie ulotek, składanie kwiatów i zapalanie zniczy pod pomnikiem Ofiar Poznańskiego Czerwca 1956, zawieszanie flag z napisem „Solidarność” lub noszenie oporników – to tylko przykładowe formy protestu, które miały miejsce w Poznaniu i Wielkopolsce, podobnie jak w całym kraju. Inną formą sprzeciwu był także bojkot uroczystości organizowanych przez władze lub odmowa przynależności do oficjalnych organizacji politycznych, a w latach późniejszych bojkot wyborów. Między innymi skuteczny okazał się bojkot telewizji zorganizowany przez aktorów oraz bojkot oficjalnych związków zawodowych, które utworzono po rozwiązaniu NSZZ „Solidarność” w październiku 1982 r.

Jednym z najważniejszych zadań opozycji lat 80. XX w. było wydawanie nieocenzurowanych publikacji. Szczególnie po 13 grudnia 1981 r. niezależne wydawnictwa przyczyniły się do przełamani blokady informacyjnej prowadzonej przez ekipę gen. Jaruzelskiego. Od pierwszych dni stanu wojennego działacze „Solidarności”, NZS oraz innych grup i organizacji podziemnych wydawali podziemne czasopisma. Władza starała się temu zapobiec obejmując całkowitą kontrolą istniejącą wówczas legalnie bazę poligraficzną. Niezależna działalność wydawnicza była zwalczana przez SB aż do schyłku lat 80. XX w. W tym czasie, wielu redaktorów, drukarzy i kolporterów zostało aresztowanych. Największym ośrodkiem wydawniczym w Wielkopolsce był Poznań, gdzie do 1989 r. ukazywało się ponad 160 tytułów periodyków. Wśród najdłużej ukazujących się pism podziemnych były: „Obserwator Wielkopolski” (1982–1990).  12 maja 1982 r. nadana została pierwsza audycja Radia „Solidarność” w Poznaniu. Początkowo program przygotowywali redaktorzy podziemnego „Obserwatora Wielkopolskiego”, natomiast inny zespół zajmował się stroną techniczną funkcjonowania Radia.  Do końca 1982 r. SB odnotowała w Poznaniu 42 audycje podziemnego Radia. Przeważnie czas ich nadawania wynosił około 10 minut.

Jedną z form sprzeciwu wobec stanu wojennego było organizowanie demonstracji ulicznych. W Wielkopolsce najwięcej manifestacji odbyło się w Poznaniu, przeważnie pod pomnikiem Ofiar Poznańskiego Czerwca 1956 r. Największa z nich miała miejsce 13 lutego 1982 r. w Poznaniu. Zatrzymano wówczas 351 osób, z których część został skazana przez Kolegium ds. Wykroczeń. W czasie stanu wojennego demonstracje odbywały się w tzw. miesięcznice jego wprowadzenia oraz najczęściej (także w latach późniejszych) 1 i 3 maja, 28 czerwca, 31 sierpnia i 13 grudnia. Poza Poznaniem demonstrowano również w Kaliszu, Koninie i Pile.

Wprowadzenie stanu wojennego spowodowało rozbicie legalnych struktur NSZZ „Solidarność”. Tworzenie struktur podziemnych trwało czasami wiele miesięcy. W Poznaniu w wyniku połączenia podziemnych struktur powstał 10 sierpnia 1982 r. w Tymczasowy Zarząd Regionu NSZZ „Solidarność” Wielkopolska. Na jego czele stanął Janusz Pałubicki, który ukrywał się do aresztowania w grudniu 1982 r. W czasie jego pobytu w więzieniu kierownictwo przejął Maciej Musiał. TZR NSZZ „Solidarność” Wielkopolska, w zmieniającym się składzie, działał do ponownej legalizacji „Solidarności” i wyboru statutowych władz związku w styczniu 1990 r. W latach 1984–1989 działała także w Poznaniu Międzyzakładowa Rada „Solidarności” kierowana przez Lecha Dymarskiego. Podziemne struktury NSZZ „Solidarność” funkcjonowały również w innych ośrodkach, np. w Lesznie, Koninie, Kaliszu, Pile.

W czerwcu-lipcu 1982 r. we Wrocławiu powstała podziemna organizacja Solidarność Walcząca. W Poznaniu jej oddział zawiązał się we wrześniu 1983 r. Na jego czele stał Maciej Frankiewicz ps. Stefan Bobrowski. W skład kierownictwa wchodzili również Szymon Łukasiewicz i Szymon Jabłoński. Solidarność Walcząca w Poznaniu prowadziła prężną działalność wydawniczą, m.in. publikowała pismo „Solidarność Walcząca”, czasopismo społeczno- polityczne „Czas”, periodyk „Czas Kultury” i „Komentarz”. Udzielała także pomocy technicznej w wydawaniu czasopism innym organizacjom podziemnym. W latach 1988–1989 była organizatorem lub współorganizatorem licznych demonstracji ulicznych.

W czasie stanu wojennego procesy polityczne toczyły się przed sądami cywilnymi, ale przede wszystkim przed wojskowymi. Oskarżonych stawiano m.in. przed Sądem Wojsk Lotniczych w Poznaniu. Największy proces polityczny toczył się w tym sądzie wiosną 1983 r., gdy sądzono 27 studentów Politechniki Poznańskiej oskarżonych o działalność w Akademickim Ruchu Oporu oraz drukowanie i kolportowanie podziemnych czasopism i ulotek. W październiku 1983 r. toczył się natomiast proces Janusza Pałubickiego – przewodniczącego TZR. Przed sądem tym sądzono też 5 osób z Konina oskarżonych o wydawanie i kolportaż podziemnych pism „Azyl Wojenny” i „Opornik”. W Sądzie Wojsk Lotniczych prowadzono ogółem 49 spraw, które objęły 129 osób. Część z nich amnestionowano w 1983 r. Sprawy polityczne (przeważnie dotyczące udziału w demonstracjach ulicznych) rozpatrywały też kolegia ds. wykroczeń. Po ogłoszeniu w 1986 r. ostatniej amnestii dla więźniów politycznych kolegia przejęły prowadzenie spraw o takim charakterze.

Ofiary śmiertelne

Przypadki ofiar śmiertelnych są najbardziej drastycznym przejawem łamania prawa w okresie stanu wojennego. Trudno do dziś precyzyjnie ustalić liczbę rzeczywistych ofiar aparatu bezpieczeństwa w latach osiemdziesiątych. Szacuje się, że było ich około stu.  Prokuratura zwykle umarzała śledztwa, chroniąc funkcjonariuszy MSW odpowiedzialnych za nadużywanie przemocy i doprowadzenie do śmierci ofiar. Do procesów sądowych w skali kraju doszło tylko dwa razy. Pierwszy raz – w przypadku śmierci dziewiętnastoletniego maturzysty Grzegorza Przemyka, syna opozycyjnej poetki Barbary Sadowskiej. Doszło wówczas do kuriozalnej rozprawy sądowej. 12 maja 1983 r. Przemyk został zatrzymany i śmiertelnie pobity przez milicjantów w komisariacie na Starym Mieście w Warszawie. W urągającym zasadom praworządności procesie sąd skazał pracowników pogotowia ratunkowego na karę 2 i 2,5 lat więzienia. Uniewinnił natomiast milicjantów, co było zgodne z oczekiwaniami ówczesnego szefa MSW gen. Czesława Kiszczaka (w aktach sprawy zachowała się jego notatka „Ma być tylko jedna wersja śledztwa – sanitariusze”). Drugi proces wiązał się z zabójstwem ks. Jerzego Popiełuszki, legendarnego kapelana solidarnościowego podziemia, inicjatora dorocznej pielgrzymki Ludzi Pracy do Częstochowy. 19 października 1984 r. gdy wracał z Bydgoszczy został porwany przez funkcjonariuszy komórki „D” Departamentu IV MSW i zamordowany. Wobec ogromnego wzburzenia społeczeństwa władze zostały zmuszone do aresztowania i osądzenia  sprawców zbrodni.

W Wielkopolsce podczas stanu wojennego śmierć poniosło kilka osób. Tylko w jednym przypadku, Wojciecha Cieślewicza, prokuratura ustaliła, że śmierć była wynikiem działania funkcjonariuszy ZOMO. Został on pobity podczas demonstracji 13 lutego 1982 r. i zmarł w szpitalu. Jednak żaden ze sprawców nie został ukarany. Z działaniami MO lub SB środowiska opozycyjne wiązały także śmierć Jerzego Karwackiego (pracownik HCP), Piotra Majchrzaka, (uczeń technikum, zmarł w wyniku pobicia na ul. Fredry w maju 1982 r.), Jana Ziółkowskiego (zmarł po pobiciu na komisariacie MO w marcu 1983 r.) oraz o. Honoriusza Kowalczyka (zmarł w maju 1983 r. na skutek obrażeń doznanych w czasie wypadku samochodowego).

Samorządy studenckie

Dość szybko, bo już 5 stycznia 1982 r. władze PRL rozwiązały Niezależne Zrzeszenie Studentów. Oprócz działalności podziemnej, w 1983 r. duże grono działaczy NZS zaangażowało się w tworzenie samorządów studenckich. Najbardziej aktywną działalność prowadził w latach 1983-1985 Konwent Samorządu Studentów UAM. Aktywność samorządów, wpływ studentów na wybór władz uczelni oraz prowadzenie pod przykryciem legalnej organizacji działalności niezależnej spowodowało, że władze PRL zmieniły w 1985 r. ustawę o szkolnictwie wyższym. Na jej podstawie rozwiązano wszystkie samorządy. Od 1987 r. odbudowywano podziemne struktury NZS na poznańskich uczelniach, a w kwietniu 1987 r. zawiązała się Poznańska Rada NZS, a po strajku studenckim w maju 1988 r. NZS stał się organizacją jawną o charakterze masowym.

Wsparcie Kościoła

Od razu po wprowadzeniu stanu wojennego – za sprawą specjalnych instrukcji i decyzji podjętych 15 grudnia 1981 r. podczas spotkania Rady Głównej Episkopatu Polski – Kościół katolicki udostępnił swoje świątynie, klasztory, domy parafialne oraz salki katechetyczne na rzecz zmieniających się potrzeb społeczeństwa dotkniętego (w różny sposób) restrykcjami stanu wojennego. W latach 80. XX w. Kościół ze swą infrastrukturą wspierał opozycję i opór społeczny, stanowiąc alternatywę dla oficjalnego życia społeczno-politycznego i kulturalnego. Aktywnie działały m.in. duszpasterstwa ludzi pracy, duszpasterstwa środowisk twórczych, duszpasterstwa akademickie, duszpasterstwa nauczycieli i wychowawców oraz Komisja Charytatywna biskupa Czesława Domina i jej ogniwa terenowe. W salkach katechetycznych i kościołach organizowano wystawy, prelekcje, sztuki teatralne, występy muzyczne i koncerty, recytacje poetyckie, wykłady historyczne odkrywające przed słuchaczami białe plamy z dziejów najnowszych. W tym czasie najbardziej aktywną działalność w Poznaniu prowadziły: Duszpasterstwo Akademickie oo. dominikanów oraz Duszpasterstwo Akademickie przy kościele p.w. św. Stanisława Kostki na Winiarach. Aktywnie działało też Duszpasterstwo przy parafii p.w. św. Rocha. Ponadto, od początku stanu wojennego w kościele oo. dominikanów działał ośrodek pomocy dla osób internowanych i represjonowanych. Pomoc dla represjonowanych i organizował również jezuita o. Czesław Białek.

Podstawowe założenia polityki ekipy Jaruzelskiego wobec Kościoła na przestrzeni lat 80. XX w. były stabilne, a temperatura wzajemnych kontaktów ulegała zmianie w zależności od aktualnych doraźnych celów kierownictwa PRL. W dniach od 16 do 23 czerwca 1983 r. papież Jan Paweł II odwiedził Ojczyznę. 20 czerwca 1983 r. przybył do Poznania, aby beatyfikować Urszulę Ledóchowską, której powołaniem było wychowanie młodzieży. Uroczystości odbyły się na Łęgach Dębińskich. Papieżowi władze nie zezwoliły na modlitwę pod pomnikiem Ofiar Poznańskiego Czerwca 1956 r.

22 lipca 1983 r. zniesiono ostatecznie stan wojenny. W końcu 1983 r., po spokojnym przebiegu drugiej pielgrzymki papieskiej, władze poczuły się pewniej i usztywniły politykę wobec Episkopatu Polskiego. Pierwszym przejawem zaostrzenia kursu stało się zablokowanie przygotowanego już przez ekspertów rządowych i kościelnych projektu ustawy regulującej status prawny Kościoła w PRL. Zbiegło się to w czasie z tzw. operacją dekrucyfikacyjną w szkołach, polegającą na zdejmowaniu krzyży zawieszonych jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego w salach lekcyjnych. Doprowadziło to do głośnych protestów młodzieży w Miętnem koło Garwolina. Relacje między władzami a Kościołem pogorszyło dodatkowo porwanie i zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki, a następnie ataki na duchowieństwo, jakich dopuszczali się oskarżeni funkcjonariusze MSW podczas trwania procesu toruńskiego. Kolejna, trzecia pielgrzymka papieża do Polski odbywała się w dniach 8–14 czerwca 1987 r. Jan Paweł II odwiedził m.in. Szczecin, Gdynię, Westerplatte i Gdańsk. Wszędzie był oczekiwany przez rzesze wiernych, wśród których byli Wielkopolanie z symbolami „Solidarności”.

Jednak przez całe lata 80. XX w. ekipa Jaruzelskiego nie miała wykrystalizowanego kierunku polityki wyznaniowej. Na taką dezorientację wpłynęła podwójna gra prowadzona przez hierarchię kościelną, obliczona na równolegle prowadzenie dialogu z władzami i dyskretne wspieranie umiarkowanej części opozycji. Władze zdawały sobie sprawę, że wsparcie Kościoła będzie konieczne dla planowanych reform ustrojowych, ale nie potrafiły ustalić w jakim stopniu biskupi będą skłonni je uwiarygodniać swoim autorytetem, a w jakim wesprą działania opozycji.

Próby „normalizacji”

Po zniesieniu stanu wojennego władze PRL prowadziły politykę, której celem miała być tzw. normalizacja. W połowie lat osiemdziesiątych XX w. pogłębiał się jednak kryzys gospodarczy, brakowało podstawowych towarów, przed sklepami tworzyły się nadal ogromne kolejki. Część towarów, zwłaszcza żywność, sprzedawano w systemie reglamentacji. Reforma gospodarcza nie przyniosła poprawy sytuacji gospodarczej, wzrastała inflacja. Władze podjęły próbę wyjścia z zapaści, ogłaszając tzw. drugi etap reformy gospodarczej. Poddane pod referendum w październiku 1987 r. propozycje zmian ekonomicznych nie spotkały się z akceptacją społeczną.

Tymczasem w miarę upływu czasu liczba uczestników oporu społecznego się zmniejszała. W latach 1985–1987 można było zauważyć mniejszą ilość rozrzucanych ulotek i napisów malowanych na murach. W tym czasie do największych demonstracji doszło w Poznaniu 1 maja 1985 r., w czerwcu 1986 r. (obchody 30. rocznicy Poznańskiego Czerwca 1956 r., w tym triduum w kościele oo. dominikanów) oraz 1 maja 1987 r. Ponowny wzrost aktywności środowisk opozycyjnych nastąpił w 1988 r. Zwiększyła się wówczas ilość kolportowanych ulotek i demonstracji ulicznych.

Ekologia i happeningi

Katastrofa w sowieckiej elektrowni atomowej w Czarnobylu (Ukraińska SSR) w kwietniu 1986 r. spowodowała m.in. zwiększenie zainteresowania społecznego problematyką ekologiczną. W Wielkopolsce największe zaniepokojenie budziły plany budowy elektrowni atomowej w Klempiczu (woj. pilskie) oraz składowiska materiałów radioaktywnych w bunkrach niedaleko Międzyrzecza (woj. gorzowskie). Protesty przeciwko tym planom nasilały się od 1987 r. Wyrażały się one poprzez akcje petycyjne, ulotkowe, pikiety, manifestacje i demonstracje uliczne. Ich organizowaniem zajmowały się np. Wielkopolskie Seminarium Ekologiczne, Ruch „Wolność i Pokój”, Polska Partia Socjalistyczna, NZS, Solidarność Walcząca, Wielkopolska Akcja Obywatelska, „Solidarność” i „Solidarność” RI. Apogeum protestów nastąpiło w 1989 r. Demonstracje ekologiczne (legalne lub nielegalne) odbyły się m.in. wiosną 1989 r. Ostatecznie władze zrezygnowały z planów budowy elektrowni atomowej w Klempiczu.

Organizatorzy happeningów w Poznaniu nawiązywali do działań wrocławskiej Pomarańczowej Alternatywy. Grupa organizująca takie akcje (głównie studenci i uczniowie szkół średnich) w 1988 r. występowała pod nazwą Mathias Rust Komando. Pierwszy happening odbył się 8 marca na ulicy Półwiejskiej z okazji Dnia Kobiet, 21 marca happenerzy powitali wiosnę, a 7 kwietnia wyszli z transparentem pod hasłem „Babciu dlaczego masz taką dużą pałę?”. W 1989 r. inicjatorami podobnych działań były m.in.: Młodzieżowa Organizacja KPN, Szkolne Koła Oporu Społecznego oraz Inicjatywa Działań Niekonwencjonalnych. Zorganizowano wówczas m.in. takie happeningi jak: „Pieriezbrojka” (22 luty), „Pogrzeb przyrody polskiej” (15 marca), „Sąd nad Marzanną” (1 kwietnia) i „Adolf Stalin” (8 maja).

Fala strajków 1988

Wiosną 1988 r. doszło do fali strajków w wielu zakładach pracy w Polsce. Największe protesty miały miejsce w Stoczni Gdańskiej i Hucie im. Lenina w Krakowie. Protesty o charakterze ekonomicznym (np. tzw. przerwy w pracy, odmowa odbioru wynagrodzenia, podpisywanie petycji) odbyły się m.in. w spółdzielniach transportu wiejskiego w Kaliszu i Kościanie oraz w Kombinacie Budowlanym w Koninie. Działające w Poznaniu organizacje opozycyjne zorganizowały 1 maja 1988 r. mszę w kościele p.w. Matki Boskiej Bolesnej i demonstrację, w czasie której wznoszono okrzyki popierające strajki w innych ośrodkach. Została ona spacyfikowana przez ZOMO. Studenci UAM organizowali wiece, a 9 maja 1988 r.  strajk w Collegium Maius.

Kolejna fala protestów przeszła przez Polskę w sierpniu 1988 r. 22–23 sierpnia strajk podjęła także załoga Zakładów im. Hipolita Cegielskiego w Poznaniu (fabryki W3 i W9). Strajk ten wspierały TZR NSZZ „Solidarność” Wielkopolska, Solidarność Walcząca i PPS. Zawiązało się także Strajkowe Porozumienie Grup Opozycyjnych. Strajki wybuchły też w Ostrowie Wlkp. oraz w Kłodawie.

Od 1986 r. działacze „Solidarności” podejmowali próby jawnej działalności, tworząc jawne Tymczasowe Regionalne Rady NSZZ „Solidarność” w Koninie, Pile, Poznaniu, czy reanimując struktury związkowe w Lesznie. Dopiero protesty studentów i robotników w 1988 r. przyczyniły się do tworzenia na szerszą skalę jawnych struktur obu organizacji. 1 października 1988 r. utworzono jawny Regionalny Ośrodek Konsultacyjno-Informacyjny NSZZ „Solidarność” w Poznaniu, a następnie ujawniono nazwiska członków Tymczasowego Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Wielkopolska. Jawne struktury NSZZ „Solidarność” powstały też w innych regionach oraz w zakładach pracy. Odbudowa struktur „Solidarności” w latach 1988–1989 nie przebiegała jednak w tak szybkim tempie jak tworzenie związku w 1980 r.

W roku akademickim 1988/1989 na poznańskich uczelniach aktywną działalność prowadziły jawne struktury NZS. Organizowano także liczne akcje protestacyjne: wiece, strajki, bojkot Studium Wojskowego, demonstracje i manifestacje uliczne. Niektóre z nich prowadzono wspólnie z Ruchem „Wolność i Pokój”. Nasilenie akcji protestacyjnych przypadło na pierwszą połowę 1989 r. Celem tych akcji było wywalczenie rejestracji NZS oraz doprowadzenie do zmiany ustawy o szkolnictwie wyższym. Do dużej demonstracji studenckiej doszło w Poznaniu m.in. 21 marca 1989 r. Została ona zablokowana przez oddziały ZOMO na ul. Fredry. Studenci poznańskich uczelni brali udział we wszystkich manifestacjach i demonstracjach (legalnych i nielegalnych), które organizowano wówczas w Poznaniu. Podczas wiecu w Collegium Novum UAM 20 kwietnia 1989 r. ogłoszone zostało pogotowie strajkowe, a następnie część działaczy NZS proklamowała strajk. W związku z kolejną odmową rejestracji NZS dwudziestoczterogodzinny strajk odbył się pod koniec maja na Akademii Ekonomicznej oraz w budynku Collegium Maius UAM. Protestem kierował Międzyuczelniany Komitet Strajkowy. NZS został zarejestrowany dopiero 22 września 1989 r.

Zapaść gospodarcza

Pod koniec lat 80.tych XX w. gospodarka PRL znajdowała się w stanie permanentnej zapaści. Cechowała ją niewielka konkurencyjność, niska kultura zarządzania, a wydajność pracy była pięć razy mniejsza niż w krajach najwyżej rozwiniętych. Produkt krajowy brutto (mierzony siłą nabywczą) był czterokrotnie niższy niż w Niemczech i sześciokrotnie niższy niż w USA. Obywateli przytłaczała dodatkowo galopująca inflacja – 630 procent roczne w 1989 r. Rząd PRL zawiesił także  spłatę długu zagranicznego wysokości 42,3 miliardów dolarów, co w praktyce oznaczało ogłoszenie bankructwa państwa. Wykluczało to poważniejszą współpracę międzynarodową w zakresie inwestycji i handlu. Polska miała zacofany przemysł, rozdrobnione i nieefektywne rolnictwo przy jednoczesnych ogromnych zobowiązaniach socjalnych i emerytalnych wobec obywateli. Życie codzienne zwykłych ludzi wiązało się kolejkami i polowaniami na „rzucane” w zbyt małych ilościach towary do sklepów, w których zwykle półki świeciły pustkami.

„Reglamentowana rewolucja”

W tej sytuacji gospodarczej, a także pod presją sierpniowej fali strajków władze komunistyczne zdecydowały podzielić się odpowiedzialnością za rządzenie krajem z częścią umiarkowanej opozycji solidarnościowej. Ekipa generała Wojciecha Jaruzelskiego inspirowana przez wprowadzoną przez Michaiła Gorbaczowa pierestrojkę w Związku Sowieckim podjęła decyzje, które przyczyniły się do istotnego przełomu politycznego. Wstęp do rozmów stanowiło spotkanie 31 sierpnia 1988 r. gen. Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą w obecności Stanisława Cioska i biskupa Jerzego Dąbrowskiego w willi MSW przy ul. Zawrat w Warszawie. Następnie, jesienią 1988 r. w ośrodku MSW w Magdalence czołowi przedstawiciele władzy i solidarnościowej opozycji tj. Kiszczak i Wałęsa, w obecności przedstawicieli Kościoła m. in. biskupa Alojzego Orszulika odbyli szereg spotkań i wynegocjowali kontrakt polityczny, który do dnia dzisiejszego jest oceniany bardzo różnie. Jego apologeci widzą w nim akt pokojowego przekazania władzy przez PZPR, a jego przeciwnicy makiaweliczny spisek.

Ekipa gen. Jaruzelskiego rozważała także, jako rozwiązanie alternatywne, zastosowanie siły w celu zdławienia pierwszych zwiastunów prognozowanej przez socjologów i analityków z SB eksplozji niezadowolenia społecznego. Dlatego od kwietnia 1988 r. prowadzono w MON i MSW ściśle tajne przygotowania do wprowadzenia stanu wyjątkowego. Jednak ostatecznie alternatywa siłowa okazała się nieprzydatna wobec postępującego rozkładu wewnętrznego aparatu władzy i konieczności poszukiwania dróg kompromisu z opozycją.

Okrągły Stół i wybory 4 czerwca

W wyniku rozmów w Magdalence podjęto decyzje o obradach przedstawicieli władz PRL i opozycji solidarnościowej przy Okrągłym Stole, które ostatecznie odbyły się w okresie od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. Do najważniejszych decyzji, które zostały podjęte podczas Okrągłego Stołu można zaliczyć zmianę ordynacji wyborczej do sejmu (35% miejsc miała szansę obsadzić opozycja), utworzenie senatu i ogłoszenie kontraktowych wyborów do sejmu 4 czerwca 1989 r. Znaczacą rolę w okresie Okrągłego Stołu oraz przygotowań do czerwcowych wyborów odegrali  czołowi działacze KIK w Warszawie.

Obrady Okrągłego Stołu od początku budziły zastrzeżenia radykalnej części opozycji. Lechowi Wałęsie i jego współpracownikom zarzucano bezprawne występowanie w imieniu całej opozycji. Kwestionowano też sens rozmów określonych na warunkach ekipy gen. Jaruzelskiego. Podczas obrad Okrągłego Stołu doszło także do próby integracji sił politycznych przeciwnym porozumieniom z władzami. 4 marca 1989 r. w Jastrzębiu odbył się Kongres Opozycji Antyustrojowej, w którym uczestniczyli przedstawiciele Konfederacji Polski Niepodległej, PPS-Rewolucji Demokratycznej, Solidarności Walczącej, Ruchu Wolność i Pokój oraz oponenci Lecha Wałęsy z NSZZ „Solidarność”. Mimo, że SB zatrzymała ponad 120 uczestników tego spotkania, Kongres wydał oświadczenie, w którym położono nacisk na konieczność zniesienia monopolistycznej władzy PZPR oraz doprowadzenie do pełnej demokracji politycznej, gospodarczej oraz wolnych wyborów.

Podobne hasła głosili demonstrujący zimą i wiosną 1989 r. studenci m. in. w Warszawie, Krakowie i Gdańsku. Do starć z milicją doszło podczas demonstracji studenckiej 16-18 maja 1989 r. w Krakowie, kiedy to zablokowano konsulat ZSRS i napisano na nim: „Sowieci do domu”.

W grudniu 1988 r. Lech Wałęsa powołał Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. W jego skład weszli działacze związkowi, NZS, Ruchu „Wolność i Pokój”, Klubów Inteligencji Katolickiej, ludzi nauki i kultury. Komitet miał stanowić zaplecze i ciało doradcze  przy rozmowach z władzami. Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ „Solidarność” podjęła uchwałę, w której zwróciła się do Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie o objęcie patronatu nad kampanią wyborczą jako Komitet Obywatelski „Solidarność”. W poszczególnych województwach ustalaniem list kandydatów i organizowaniem kampanii wyborczej zajmowały się lokalne komitety obywatelskie „Solidarność”.  W wyborach 4 i 18 czerwca  1989 (II tura) kandydaci KO „Solidarność” zdobyli 161 mandatów w sejmie i 99 w senacie. Wynik czerwcowych wyborów zmienił sytuację polityczną kraju, ujawniając skalę poparcia dla „Solidarności”. W istocie rzeczy był to plebiscyt, w którym większość Polaków opowiedziała się przeciwko kontynuacji PRL. Wyniki pierwszej tury, w której miażdżące zwycięstwo odnieśli kandydaci Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” wywołały głęboki wstrząs w strukturach całej peerelowskiej elity władzy. Z kolei zaskoczeni rozmiarami swojego sukcesu liderzy solidarnościowej opozycji zachowali w następnych tygodniach postawę pasywną. Mimo to rozpoczął się żywiołowy rozpad systemu politycznego PRL. W nowo wybranym parlamencie posłowie i senatorowie „Solidarności” utworzyli Obywatelski Klub Parlamentarny. Wśród posłów i senatorów OKP było ponad 30 członków KIK-ów.  W Wielkopolsce mandaty do sejmu i senatu zdobyli kandydaci KO „Solidarność”.

Wasz prezydent, nasz premier

19 lipca 1989 r. przy udziale posłów i senatorów z OKP wybrano Wojciecha Jaruzelskiego prezydentem Polski, przy jednym głosie przewagi. Ten kontrowersyjny wybór był m. in. efektem poparcia i perswazji Amerykanów, przekonanych, że niewybranie Jaruzelskiego na prezydenta doprowadzi do stanu wojennego w Polsce, a w konsekwencji spowoduje upadek Michaiła Gorbaczowa i pierestrojki. Po dotarciu do Londynu informacji o wyborze Jaruzelskiego na prezydenta, Kazimierz Sabbat, ówczesny Prezydent RP na uchodźstwie – reprezentujący legalne władze Polski, dostał zawału serca i zmarł.

Solidarność Walcząca zbojkotowała wybory 4 czerwca 1989 r., protestowała przeciwko desygnowaniu gen. Czesława Kiszczaka na premiera (taka koncepcja pojawiła się w sejmie kontraktowym, jednak ostatecznie nie doszła do skutku) i wyborowi gen. Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta PRL. Oddziały (lub grupy) Solidarności Walczącej powstawały także w innych ośrodkach w Wielkopolsce: Koninie, Kaliszu, Pile. W latach 1989–1990 w porozumieniu z Solidarnością Walczącą powstawały Kluby „Wolni i Solidarni”. Działały one m.in. w Kaliszu, Koninie i Poznaniu.

Wybór gen. Jaruzelskego na prezydenta oraz wzrost cen żywności wywołały protesty społeczne. Według raportu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych od 1 do 26 sierpnia 1989 r. w zakładach pracy miało miejsce 1188 sytuacji konfliktowych (w tym 367 strajków). W wyniku zawiązania koalicji OKP, Stronnictwa Demokratycznego i Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (dawnych partii satelickich PZPR), misję utworzenia rządu powierzono przedstawicielowi opozycji – Tadeuszowi Mazowieckiemu. Było to możliwe, dzięki wcześniejszej aprobacie otrzymanej od przywódcy ZSRS, którzy określili temat powstania solidarnościowego rządu jako wewnętrzną sprawę Polski. Mazowiecki został premierem rządu koalicji OKP, ZSL, SD z PZPR jako czwartym, nieoficjalnym ale niemożliwym do pominięcia udziałowcem.

Nowy premier był  jednak cały czas przekonany, że ludzie „Solidarności” muszą akceptować stan dwuwładzy z komunistami, w przypadku bowiem próby ich marginalizacji dojdzie do załamania procesu tworzenia demokratycznego państwa. W rządzie Mazowieckiego najważniejsze resorty pozostały w rękach komunistycznych aparatczyków: spraw wewnętrznych – gen. Czesława Kiszczaka, obrony narodowej – gen. Floriana Siwickiego. Rozpoczęto na wielka skalę usuwanie dokumentów z archiwów komunistycznych służb specjalnych. Niektóre kategorie dokumentów (np. Teczki Ewidencji Operacyjnej Księży zakładane wszystkim duchownym w celu inwigilacji) niszczono na polecenie kierownictwa, inne w ramach oddolnej inicjatywy. Teczki były palone na wysypiskach śmieci, mielone w papierniach, a część została ukryta przez funkcjonariuszy MSW jako polisa bezpieczeństwa wobec dynamicznie zmieniającej się sytuacji politycznej w kraju. W największym stopniu zostały zniszczone materiały pionu czwartego MSW, czyli dotyczące inwigilacji i zwalczania Kościoła.

Polityka grubej kreski

6 kwietnia 1990 r. Sejm uchwalił trzy ustawy: o Policji, o Urzędzie Ochrony Państwa i o Urzędzie MSW. Było to podstawą do przekształcenia Milicji Obywatelskiej w Policję oraz utworzenie Urzędu Ochrony Państwa w miejsce zlikwidowanej SB. Pierwszym szefem UOP został Krzysztof Kozłowski a jego zastępcą Andrzej Milczanowski. Rozpoczęto weryfikację byłych funkcjonariuszy SB podczas ich przechodzenia do UOP. Procedurze tej poddało się 14 tysięcy funkcjonariuszy, z czego po licznych odwołaniach zweryfikowano pozytywnie i zatrudniono w UOP 10 tysięcy. W praktyce oznaczało to, że UOP opierał się na kadrach byłej SB, ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Poza parlamentem pozostała część opozycji, która nie akceptowała wolnego tempa i zakresu dokonywanych w Polsce zmian. Swoje opinie wyrażała podczas demonstracji ulicznych, które miały niekiedy burzliwy przebieg. Krytykowano szczególnie politykę „grubej kreski” (nierozliczania zbrodni komunistycznych oraz rezygnacji z dekomunizacji), uwłaszczenie nomenklatury oraz niszczenie akt SB i PZPR.  Dopiero po czterech miesiącach od powstania rządu Tadeusza Mazowieckiego ostatni więzień polityczny PRL – Józef Szaniawski został uniewinniony przez Sąd Najwyższy i wyszedł na wolność 22 grudnia 1989 roku. Był następnie pełnomocnikiem płk. Ryszarda Kuklińskiego w Polsce, organizując kampanię o przywrócenie mu dobrego imienia. Przyczynił się do ujawnienia jego misji wywiadowczej oraz do jego rehabilitacji. W 1998 przygotował wizytę pułkownika w Polsce.

Reformy Balcerowicza

Po upadku rządów komunistycznych w Niemieckiej Republice Demokratycznej i Czechosłowacji (jesień 1989 r.) istniejący w Polsce system dwuwładzy Jaruzelski-Mazowiecki stawał się politycznie nieaktualny i anachroniczny. Jednak premier Mazowiecki cementował ten układ, gdyż obawiał się kontrofensywy sił starego reżimu. Hasła wyprowadzenie wojsk sowieckich z Polski formułowane przez część opozycji były dla premiera zbyt radykalne. Mazowiecki nie wierzył w możliwość szybkiej likwidacji Układu Warszawskiego i uważał, że wobec perspektywy zjednoczenia Niemiec, obecność wojsk sowieckich w Polsce stanowi gwarancję nienaruszalności polskiej granicy zachodniej.

Najważniejszym posunięciem tego rządu było przeprowadzenie przez ministra finansów „planu Balcerowicza” –  procesu transformacji gospodarczej i zastąpienia planowej gospodarki socjalistycznej gospodarką rynkową. Leszek Balcerowicz doprowadził do zdławienia hiperinflacji, (z poziomu 685,5% w 1990 r. do 16 % w 1993 r.), urealnienia kursów walutowych, reformy systemu bankowego, zrównoważenia wewnętrznego rynku detalicznego. Balcerowicz jest dla jednych bohaterem zmian po 1989 r., dla innych symbolem zła gospodarki rynkowej, bezrobocia, wzrastających nierówności społecznych. W latach 1989-1991 doszło do ogromnej liczby strajków – około 300 rocznie z udziałem setek tysięcy osób. Wiele grup społecznych (kolejarze, górnicy, rolnicy) było zagrożonych zubożeniem, wielu miało poczucie przegranej.

Przyśpieszenie Wałęsy

Tymczasem Lech Wałęsa, cieszący się ostentacyjnym poparciem Amerykanów, formułował postulat przyspieszenia zmian w Polsce, rozpoczynając najostrzejszą fazę „wojny na górze”. Po wielu atakach z funkcji prezydenta zrezygnował Wojciech Jaruzelski. W kwietniu 1990 r. Wałęsa zgłosił swoją kandydaturę na ten urząd. W związku z tym zdecydowano się na wprowadzenie wyborów prezydenta w drodze głosowania powszechnego. Po burzliwej kampanii, pełnej nieoczekiwanych zwrotów akcji m.in. pojawienie się „czarnego konia” w postaci Stana (Stanisława) Tymińskiego zza granicy, Wałęsa wygrał wybory jesienią 1990 r. pokonując najpoważniejszych rywali: Tadeusza Mazowieckiego i Tymińskiego. W grudniu prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski przekazał insygnia władzy nowemu prezydentowi.

Wraz z upadkiem rządów komunistycznych w Polsce i innych państwach Europy Środkowo-Wschodniej, co nastąpiło w latach 1989-1990, zjednoczeniem Niemiec w 1990 r. i rozpadem ZSRS w 1991 r. zakończyła się zimna wojna, w której zwycięzcą okazały się demokratyczne państwa Zachodu.

„Komunizm nie upadł wraz z murem berlińskim, potrzebne jest jego osądzenie” – głosi pośmiertny apel rosyjskiego dysydenta Władimira Bukowskiego. Komunizm, który spowodował więcej śmierci i cierpienia niż nazizm (od 1917 r. przyniósł śmierć ponad 100 milionów osób), nigdy nie został pociągnięty do odpowiedzialności przed globalnym sądem, jakim był po II wojnie światowej Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze. Procesy norymberskie z lat 1945–1946 osądziły zbrodnie narodowego socjalizmu i jego przywódców, dzięki czemu ostatecznie wydano nie tylko sądowy, ale także moralny i polityczny wyrok na ten rodzaj totalitaryzmu. Takiego wyroku, chociażby w wymiarze symbolicznym, nigdy nie wydano na system komunistyczny i jego zbrodniarzy.

KALENDARIUM 

1981

11 – 12 grudnia – w Gdańsku obradowała Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”.

12 grudnia – gen. Jaruzelski wydał rozkaz o wprowadzeniu stanu wojennego. Wieczorem zostały zablokowane połączenia telekomunikacyjne. Rozpoczęto aresztowania przywódców „Solidarności”, działaczy opozycji, intelektualistów oraz przedstawicieli poprzedniej ekipy władzy.

12/13 grudnia – powstała Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) z przewodniczącym gen. Wojciechem Jaruzelskim.  Zwołana w nocy Rada Państwa uchwaliła na wniosek WRON dekret o stanie wojennym. Milicja oraz wojsko zajęły i zdemolowały w Poznaniu siedzibę Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność”. Spośród członków Regionu Wielkopolska internowanych zostało około 200 osób. Powołany w Fabryce Maszyn Żniwnych Regionalny Komitet Strajkowy rozwiązał się wobec zagrożenia pacyfikacją zakładu.

13 grudnia – w całej Polsce wprowadzono stan wojenny.

13 grudnia – rano został zawieszony Niezależny Kongres Kultury Polskiej w Warszawie, a część jego uczestników została internowana.

13–14 grudnia – w Hucie Aluminium Konin odbył się największy strajk w Wielkopolsce

14 grudnia – odbyły się strajki okupacyjne w ponad 100 zakładach w całej Polsce. W wielu miastach organizowano manifestacje i akcje protestacyjne. W odpowiedzi doszło do interwencji Oddziałów ZOMO, milicji i wojska, zmierzające do zdławienia oporu oraz masowych aresztowań z użyciem przemocy wobec protestujących i strajkujących.

14 grudnia – W Poznaniu pracownicy W–4 w HCP, domagając się uwolnienia internowanych kolegów, na 3 godziny przerwali pracę.

15 grudnia – w całej Polsce przeprowadzono pacyfikacje demonstracji i strajków. Aresztowano przywódców i uczestników strajków i manifestacji. W kopalni „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu–Zdroju funkcjonariusze ZOMO użyli broni palnej, raniąc górników.

15 grudnia – w Poznaniu ukazał się pierwszy numer konspiracyjnego pisma „Solidarni”.

15 grudnia – Rada Główna Episkopatu Polski stworzyła przestrzeń wolną od kontroli państwa udostępniając kościoły, klasztory, domy parafialne oraz sale katechetyczne dla społeczeństwa. Umożliwiło to prowadzenie działalności poza oficjalnymi instytucjami państwowymi.

16 grudnia – w masakrze w kopalni „Wujek” na skutek użycia broni palnej zginęło 9 osób, a 22 zostały ranne. W Poznaniu mimo patroli wojska i milicji pod pomnikiem Czerwca 56 złożono kwiaty dla uczczenia rocznicy Grudnia 1970. Po wieczornej mszy św. w kościele dominikanów, na wieść o zabiciu górników poznaniacy zapalili pod pomnikiem znicze.

17 grudnia – powołany został Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom.

23 grudnia – strajk w Hucie Katowice został spacyfikowany z pomocą ciężkiego sprzętu i śmigłowców. W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego USA wprowadziły sankcje gospodarcze wobec Polski.

24 grudnia – przeprowadzone zostały pierwsze w stanie wojennym procesy uczestników strajków i manifestacji.

24 grudnia – prezydent USA Ronald Reagan ogłosił wprowadzenie sankcji wobec PRL. Z Europy Zachodniej do Polski zaczęła napływać pomoc humanitarna.

28 grudnia – zakończył się najdłużej trwający strajk w kopalni „Piast”.

29 grudnia – USA rozszerzyły sankcje gospodarcze na Związek Sowiecki.

1982

1 stycznia – zostały zmniejszone kartkowe przydziały mięsa.

5 stycznia – władze  rozwiązały Niezależne Zrzeszenia Studentów

13 stycznia – w Poznaniu wznowiono wydawanie podziemnego pisma „Obserwator Wielkopolski”.

styczeń –  powstał Poznański Komitet Oporu, który od lutego wydawał pismo „Veto”.

25/26 stycznia –  Sejm zatwierdził dekret o stanie wojennym.

31 stycznia – w USA ogłoszony został „Dzień Solidarności z Polską”.

1 lutego – wprowadzone zostały bardzo wysokie (od 170 do 24 procent) podwyżki cen żywności, opału oraz energii.

8 lutego  – na wyższych uczelniach zostały wznowione zajęcia

13 lutego – w Poznaniu kilkanaście tysięcy osób zgromadziło się pod pomnikiem Ofiar Poznańskiego Czerwca. Była to największa manifestacja w kraju. ZOMO zaatakowało manifestantów, używając pałek i armatek wodnych. Ciężko pobity dziennikarz Wojciech Cieślewicz w wyniku odniesionych ran zmarł po kilkunastu dniach w szpitalu. Zatrzymano 194 osoby, ponad 160 ukarano grzywnami.

marzec –  młodzież poznańskich szkół średnich zorganizowała się w Szkolne Koła Oporu Społecznego, wydające własne pismo „Wiraż” (od października „Głos SKOS–ów”).

20 marca – rozwiązane zostało Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W jego miejsce powołano Stowarzyszenie Dziennikarzy PRL.

25–26 marca – Sejm zmienił konstytucję PRL, wprowadzając instytucje Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego.

29 marca – przywrócona została łączność telefoniczna

12 kwietnia – nadana została pierwsza audycja podziemnego Radia „Solidarność”.

13 kwietnia – na miejscu czerwonego sztandaru na gmachu Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Poznaniu zawieszony został sztandar „Solidarności”. Była to jedna z akcji solidarnościowego podziemia nawiązujących do „małego sabotażu” prowadzonego w czasie okupacji niemieckiej w II wojnie światowej.

22 kwietnia – powołana została Tymczasowa Komisja Koordynacyjna (TKK) NSZZ „Solidarność”, pełniąca funkcję  centrali podziemnego związku.

1 i 3 maja – w wielu miastach Polski odbyły się zgromadzenia i protesty przeciw stanowi wojennemu, rozpędzane przez ZOMO.

11 maja – funkcjonariusze ZOMO zatrzymali na ul. Fredry i śmiertelnie pobili 19–letniego ucznia Piotra Majchrzaka.

12 maja – o godzinie 22.00 nadana została pierwsza audycja Radia „Solidarność” w Poznaniu

26 maja – zaprzysiężony został Konspiracyjny Zarząd Regionu Wielkopolska NSZZ „S”.

czerwiec-lipiec  – we Wrocławiu powstała podziemna organizacja „Solidarność Walcząca”.

16 czerwca – powołano Tymczasową Komisję Koordynacyjną „Solidarność” Region Wielkopolska.

17 – 18 lipca – w Oslo zebrały się Biura Zagraniczne „Solidarności”. W Brukseli zostało powołane Biuro Koordynacyjne NSZZ „Solidarność”.

20 lipca – władze zadeklarowały powstanie Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, które miało propagować rzekome poparcie społeczeństwa dla wprowadzenia stanu wojennego.

21 lipca – z internowania zostały zwolnione 913 osoby, w tym wszystkich kobiety.

23 lipca – przewodniczący KZR Janusz Pałubicki przeszedł do działalności podziemnej, co umożliwiło włączenie wielkopolskiej „S” do podziemnych struktur krajowych związku.

10 sierpnia – powstał Tymczasowy Zarząd Regionu (TZR) NSZZ „Solidarność” Wielkopolska z przewodniczącym Januszem Pałubickim, który ukrywał się do czasu aresztowania w grudniu 1982 r.

24–26 sierpnia – w Jarocinie odbył się III Festiwal Muzyki Nowej Generacji zarejestrowany dla potrzeb telewizji. Ze względu na stan wojenny tego roku nie odbyły się festiwale muzyczne w Opolu i Sopocie.

31 sierpnia – w 66 miastach Polski odbyły się największe w stanie wojennym demonstracje uliczne. Demonstranci w Lubinie, Gdańsku, Krakowie i Wrocławiu zostali ostrzelani przez milicję.

3 września – 4 internowanych byłych działaczy KSS „KOR” zostało aresztowanych.

8 października – Sejm uchwalił ustawę o związkach zawodowych, która rozwiązywała NSZZ „Solidarność” i inne związki powstałe przed 1981 rokiem.

13 października – na demonstracji w Nowej Hucie został zastrzelony przez oficera SB Bogdan Włosik.

26 października – wprowadzono ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, która była ukoronowaniem walki z pijaństwem za pomocą przepisów i ograniczeń. Najbardziej dotkliwy był przepis, który zakazywał sprzedaży alkoholu zarówno w sklepach jak i gastronomii między godzina 6.00 a 13.00. Co ciekawe w sklepach Pewex–u (Przedsiębiorstwa Eksportu Wewnętrznego) za dolary lub specjalne bony można było kupić od rana  a nie od ustawowej godziny 13.00 alkohol.

październik – aresztowano członków Konspiracyjnego Zarządu Regionu w Koninie oraz osoby związane z podziemnymi pismami „Azyl Wojenny” i „Opornik”.

10 listopada – zmarł Leonid Breżniew wieloletni przywódca ZSRS. Jego następcą został Jurij Andropow. Zarządzony przez TKK ogólnopolski strajk spotkał się z nikłym odzewem.

10 listopada – Lech Wałęsa został zwolniony z internowania.

23 grudnia – zlikwidowane zostały ośrodki internowania po uwolnieniu przebywających w nich osób z wyjątkiem 7 działaczy Komisji Krajowej, którzy dołączyli do aresztowanych 4 działaczy KSS „KOR”, tworząc tzw. jedenastkę.

28/29 grudnia – aresztowany został Janusz Pałubicki oraz kilkanaście innych osób. W czasie jego pobytu w więzieniu kierownictwo TZR, który nie zaprzestał działalności, przejął Maciej Musiał.

31 grudnia – decyzją Rady Państwa został zawieszony stan wojenny.

od 1982 r. – Antoni Pietkiewicz stał na czele Tymczasowego Komitetu Koordynacyjnego NSZZ „Solidarność” Region Wielkopolska Południowa.

Od 1982 r. – działał w Pile Regionalny Komitet Strajkowy NSZZ „Solidarność”, na którego czele stał Jacek Ciechanowski, który ukrywał się do ogłoszenia amnestii latem 1983 r.

1983

26/27 lutego – w Poznaniu aresztowane zostały osoby wydające pismo podziemne „Solidarni”, które ukazywało się od 15 grudnia 1981 r. Wkrótce zaczęło się ono ukazywać pod nowym tytułem „Solidarność” (od 1984 r. „Solidarność – Poznań”). W marcu zaczęto kolportować „Bez debitu — Pismo Literackie i Społeczno–Filozoficzne”.

23 marca – Prezydent USA Ronald Reagan ogłosił nowy program zbrojeń strategicznych tzw. „gwiezdnych wojen”.

1 i 3 maja – w kilkunastu miastach Polski zostały zorganizowane demonstracje uliczne.

8 maja – zmarł dominikanin o. Honoriusz Kowalczyk, kapelan poznańskiego podziemia solidarnościowego. 17 kwietnia uległ on w niewyjaśnionych okolicznościach wypadkowi samochodowemu niedaleko Mogilna. 12 maja w jego pogrzebie wzięło udział kilkanaście tysięcy osób.

9 maja – wyrokami skazującymi, w większości z zawieszeniem, zakończył się proces przeciwko 27 studentom, aresztowanym od 30 sierpnia 1982, którzy byli zaangażowani w Akademickim Ruchu Oporu na Politechnice Poznańskiej.

13 maja – po przewiezieniu do szpitala zmarł maturzysta Grzegorz Przemyk, pobity na warszawskiej starówce przez funkcjonariuszy MO. Jego  pogrzeb 19 maja zgromadził kilkadziesiąt tysięcy osób.

16 – 23 czerwca – Jan Paweł II przybył do Polski z drugą pielgrzymką. 20 czerwca pierwsza wizyta papieża w Poznaniu zgromadziła tłumy na Łęgach Dębińskich. Zdelegalizowana „Solidarność” manifestowała swą obecność flagami i transparentami, a delegaci HCP i Wiepofamy wręczyli papieżowi złote serce z napisem „Janowi Pawłowi II — serce swoje robotnicy Wielkopolski”. W trakcie mszy św. beatyfikowana została Urszula Ledóchowska

22 lipca – ogłoszono oficjalne zniesienie stanu wojennego w Polsce. Rozwiązana została WRON.

30–31 sierpnia – m. in. we Wrocławiu i Nowej Hucie miały miejsce manifestacje i zamieszki uliczne.

wrzesień – w Poznaniu zawiązał się oddział Solidarności Walczącej, na jego czele stanął Maciej Frankiewicz, ps. Stefan Bobrowski

7 września – przedstawiciele NSZZ „Solidarność” z Kalisza , Konina i Sieradza powołali Międzyregionalną Komisję Koordynacyjną kierowaną przez ukrywającego się Antoniego Pietkiewicza.

22 września – Sąd Wojsk Lotniczych w Poznaniu skazał Janusza Pałubickiego na karę 4 lat więzienia, skróconą na mocy amnestii do 2 lat.

5 października – Norweski Komitet Noblowski przyznał Pokojową Nagrodę Nobla Lechowi Wałęsie.

1983-1989 – działała Regionalna Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” w Koninie, która kierował Ryszard Stachowiak.

1984

17 stycznia – w Poznaniu powstała tajna Międzyzakładowa Rada „Solidarności”.

9 luty –  zmarł sekretarz generalny KPZS Jurij Andropow. Jego następcą i przywódca Związku Sowieckiego został Konstantin Czernienko.

23 maja – Sąd Warszawski Okręgu Wojskowego skazał zaocznie płk. Ryszarda Kuklińskiego na karę śmierci, konfiskatę mienia i utratę praw publicznych na zawsze. 27 września 1984 r. Rada Państwa nie skorzystała z prawa łaski.

17 czerwca – przeprowadzono wybory do rad narodowych. Według władz frekwencja wynosi 74%, według podziemnej „Solidarności” niezależnie liczącej głosujących – około 60%.

25–29 czerwca – trwały obchody rocznicy wydarzeń Czerwca’56, do udziału w których wezwały tymczasowe komisje zakładowe Cegielskiego, MPK i ZNTK. W rocznicowej mszy św. uczestniczyło około 5 tysięcy osób. 31 sierpnia manifestowano w Poznaniu pod hasłem: „Od Sierpnia’80 nie jesteśmy już sami — jesteśmy Solidarnością”.

21 lipca – ogłoszona została amnestia dla więźniów politycznych

19 października – ks. Jerzy Popiełuszko został porwany i zamordowany przez funkcjonariuszy MSW

3 listopada — odbył się pogrzeb ks. Jerzego Popiełuszki w Warszawie. W Poznaniu w dniu pogrzebu o godz. 12.00 wstrzymano na 10 minut pracę na trzech oddziałach HCP, w zakładach palono świeczki przed podobiznami księdza. Żałobę podkreślono w całym regionie 5–minutową ciszą. Około 5 tys. osób modliło się w kościele oo. Dominikanów.

1985

19 stycznia – w kościele św. Stanisława Kostki na Żoliborzu w Warszawie została wmurowana tablica pamiątkowa poświęcona ks. Jerzemu Popiełuszce, ufundowana przez TKZ NSZZ „S” HCP. W kwietniu przy grobie Popiełuszki został umieszczony i poświęcony kamień ufundowany przez Region Wielkopolska.

10 marca – zmarł przywódca ZSRS Konstantin Czernienko.

11 marca – Michaił Gorbaczow został I sekretarzem KPZS.

marzec – kwiecień – powstał Ruch Wolność i Pokój, organizacja opozycyjna działająca do 1989. Powstanie WiP zainicjowali działacze wywodzący się z SKS i NZS. Łączył ich antykomunizm, krytycyzm wobec działań TKK oraz poszukiwanie nowej formuły działania.

19 kwietnia – zapadły sadowe wyroki skazujące cztery osoby aresztowane w grudniu 1984 roku za druk i kolportaż „Obserwatora Wielkopolskiego”.

maj – Solidarność Walcząca w Poznaniu zaczęła wydawać „Czas Kultury”.

1 maja – doszło  do największych demonstracji na terenie całego kraju.

13 października – odbyły się wybory do Sejmu. W całym kraju tysiące członków „Solidarności” uczestniczyło w akcji badania frekwencji wyborczej. Według obliczeń „Solidarności”, która wezwała do bojkotu, frekwencja wyniosła 66%, według danych oficjalnych – 78,8% .

19–21 listopada – odbył się szczyt w Genewie, było to pierwsze z pięciu spotkań prezydenta USA Ronalda Reagana z przywódcą ZSRS Michaiłem Gorbaczowem na temat rozbrojenia nuklearnego.

11 listopada – z powodów finansowych zawieszono działanie poznańskiego Radia „Solidarność”. Było ono najlepiej działającym konspiracyjnym radiem w Polsce. W ciągu trzech lat nadało 90 audycji emitowanych około 500 razy.

29 listopada – TZR Wielkopolska NSZZ „S” zawarł pierwsze w nielegalnych strukturach porozumienie zagraniczne  z przedstawicielami Unii Regionalnej Francuskiej Demokratycznej Konfederacji Pracy (Confédération française démocratique du travail CFDT) Akwitania.

1986

26 kwietnia – w elektrowni atomowej w Czarnobylu (Ukraińska SSR) na skutek uszkodzenia reaktora doszło do katastrofy ekologicznej o europejskim zasięgu.

15 maja – TZR Wielkopolska NSZZ „S” podpisał porozumienie o współpracy z włoską Federacją Regionalnych Związków Zawodowych Confederazione Generale Italiana del Lavoro (CGIL) – Confederazione Italiana Sindacati Lavoratori (CISCL) – Unione Italiana del Lavoro (UIL) Regionu Emilia Romana.

28–29 czerwca – zorganizowane zostały niezależne obchody 30. rocznicy Czerwca’56: członkowie ZR oraz reprezentacje „Solidarności ” zakładów pracy składały kwiaty pod tablicami pamiątkowymi oraz obstawionym przez ZOMO pomnikiem Czerwca. W głównych uroczystościach w kościele p. w. Matki Boskiej Bolesnej udział wzięły delegacje z całej Polski, a teren przykościelny udekorowano transparentami „Solidarności”. 29 czerwca po uroczystej mszy św. w katedrze, w której wzięło udział ok. 30 tys. osób, uformował się pochód brutalnie rozpędzony przez ZOMO.

17 lipca – ogłoszono amnestię dla więźniów politycznych

11–12 października – odbył się w Reykjawiku szczyt Reagan–Gorbaczow, zakończony fiaskiem.

22 października – TZR Wielkopolska powołał jawną Wielkopolską Radę NSZZ „Solidarności”. W listopadzie TZR Wielkopolska nawiązał współpracę z francuską centralą związkową CGT Force Ouvrier w Lyonie.

29 września – Lech Wałęsa powołał Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność”, ciało powołane w odpowiedzi na ogłoszoną przez władze PRL amnestię. W jej skład weszli: Bogdan Borusewicz, Zbigniew Bujak, Władysław Frasyniuk, Tadeusz Jedynak, Bogdan Lis, Janusz Pałubicki, Józef Pinior. TR „S” była organem jawnym, jej zadaniem miało być „wypracowanie nowego modelu działalności, jawnej i legalnej”.  TR „S” zakończyła działalność 25 października 1987, gdy powołano Krajową Komisję Wykonawczą NSZZ „Solidarność”.

30 września – utworzone zostały jawne Tymczasowe Regionalne Rady NSZZ „Solidarność” w Koninie, Pile, Poznaniu, odtworzono struktury związkowe w Lesznie

1987

19 lutego – USA zniosły sankcje gospodarcze wobec Polski i przywróciły klauzulę najwyższego uprzywilejowania.

1 czerwca – we Wrocławiu został zorganizowany pierwszy masowy happening Pomarańczowej Alternatywy.

8–14 czerwca – podczas trzeciej pielgrzymki  do Polski papież Jan Paweł II odwiedził m. in. Szczecin, Gdynię i Gdańsk.

27 września – Lech Wałęsa i przedstawiciele „Solidarności” spotkali się z przebywającym w Polsce wiceprezydentem USA G. Bushem.

25 października –  na wspólnym posiedzeniu Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej „Solidarność” i Tymczasowej Rady „Solidarność” powołano Krajowy Komitet Wykonawczy NSZZ „S”. Wraz z tą decyzją TKK zakończyła działalność. W KKW „S” Region Wielkopolska reprezentował J. Pałubicki.

15 listopada  – została utworzona Polska Partia Socjalistyczna. Do inicjatywy próbowano przekonać znanych opozycjonistów o sympatiach lewicowych (m.in. Jacka Kuronia, Adama Michnika, Jana Strzeleckiego), ostatecznie przystąpili Jan Józef Lipski, Władysław Kunicki-Goldfinger i Józef Pinior. Nawiązywano do tradycji przedwojennej PPS, uznawano ciągłość z PPS emigracyjną.

8 grudnia – rozpoczął się szczyt Reagan–Gorbaczow w Waszyngtonie, w czasie którego podpisano układ o całkowitej  likwidacji rakiet z pociskami nuklearnymi krótkiego i średniego zasięgu.

13 grudnia – w miastach całej Polski zorganizowane zostały demonstracje w rocznicę wprowadzenia stanu wojennego

Grudzień – władze ZSRS podjęły decyzję o wycofaniu wojsk z Afganistanu.

1988

1 stycznia – zakończono zagłuszanie Radia Wolna Europa.

8 marca – milicja interweniowała w czasie studenckich demonstracji zorganizowanych w 20 rocznicę Marca’68 w kilku ośrodkach uniwersyteckich. Odtworzone zostało NZS z masowym napływem członków. W Poznaniu na ulicy Półwiejskiej odbył się happening Pomarańczowej Alternatywy z okazji Dnia Kobiet.

7 kwietnia – w Poznaniu zorganizowano happening Pomarańczowej Alternatywy pod hasłem „Babciu dlaczego masz taką dużą pałę?”

1 maja – w kilkunastu miastach Polski, m. in. Bielsku–Białej, Dąbrowie Górniczej, Gdańsku, Krakowie, Łodzi, Płocku, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu, zostały zorganizowane demonstracje.

5–11 maja – przeprowadzone zostały akcje solidarnościowe ze strajkującymi w Nowej Hucie i Stoczni Gdańskiej. Studenci uczelni poznańskich podczas 3–dniowego strajku okupacyjnego w Collegium Minus zbierali pieniądze dla strajkujących robotników. W jednodniowym strajku na kilku wydziałach HCP wzięło udział ok. 85% pracowników.

25 maja–3 czerwca –  odbył się szczyt Reagan–Gorbaczow w Moskwie.

11–16 lipca – Michaił Gorbaczow, przywódca ZSRS, przebywał z wizytą w Polsce

17 sierpnia – w Polsce wybuchła druga fala strajków robotniczych, na których wniesiony został postulat legalizacji „Solidarności”

22–23 sierpnia – pracownicy fabryk HCP (W–3, W–9) rozpoczęli solidarnościowy strajk okupacyjny dla poparcia strajkujących od 15 sierpnia robotników Śląska i Wybrzeża. Głównym postulatem była legalizacja „Solidarności”. Strajk wspierały liczne organizacje podziemne, które zawiązały się w  Strajkowe Porozumienie Grup Opozycyjnych.

18 sierpnia – strajk w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Ostrowie Wielkopolskim.

23 sierpnia – strajk w kopalni soli w Kłodawie.

31 sierpnia – po spotkaniu Lecha Wałęsy z gen. Czesławem Kiszczakiem ogłoszono, że odbędą się obrady Okrągłego Stołu.

wrzesień – jawną działalność zaczęły podejmować w Poznaniu zakładowe organizacje „Solidarności” — pierwsze w Oddziale Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Pracowników Oświaty i Wychowania, w fabrykach W–9, W–2, W–3 HCP, w ZNTK, w Instytucie Obróbki Plastycznej oraz na UAM.

16 września – w ośrodku wypoczynkowym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Magdalence koło Warszawy odbyło się spotkanie przedstawicieli rządu, opozycji oraz Episkopatu Polski w celu omówienia przygotowań do obrad Okrągłego Stołu.

29 września – poznański TZR NSZZ „Solidarność” powołał jawnie działający Ośrodek Konsultacyjno–Informacyjny przy ul. Ściegiennego 30 w mieszkaniu Włodzimiery Paszkiewicz

1 października – utworzony został  jawny Regionalny Ośrodek Konsultacyjno–Informacyjny NSZZ „Solidarność” w Poznaniu, a następnie ujawniono nazwiska członków Tymczasowego Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Wielkopolska.

14 października – ujawnił swój skład Tymczasowy Zarząd Regionu Wielkopolska NSZZ „Solidarność” działający od 1982 r. pod przewodnictwem Janusza Pałubickiego.

11 listopada – w Poznaniu ZOMO brutalnie rozpędziło uczestników wielotysięcznego wiecu, który odbył się przed kościołem oo. jezuitów po mszy św. odprawionej w 70. rocznicę odzyskania niepodległości.

16–18 grudnia na obradach X plenum KC PZPR podjęta została decyzja o zniesieniu ograniczeń w tworzeniu nowych związków zawodowych.

18 grudnia – powołany został Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie.

23 grudnia – uchwalona została Ustawa o wolności inicjatywy gospodarczej, tzw. Ustawa Wilczka umożliwiająca tworzenie firm polonijnych i spółek nomenklaturowych.

17 września–2 października –  Podczas igrzysk olimpijskich w Seulu debiutująca poznańska kajakarka, Izabela Dylewska zdobył brązowy medal w jedynkach na dystansie 500 metrów. Natomiast poznański kajakarz Marek Łbik wraz z M. Dopierałą w dwójce na dystansie 500 metrów zdobył srebrny medal, a na dystansie 1000 metrów medal brązowy.

1989

21 stycznia – został zamordowany ks. Stefan Niedzielak, proboszcz kościoła św. Karola Boromeusza w Warszawie.

30 stycznia – został zamordowany ks. Stanisława Suchowolec, kapelan białostockiej „Solidarności”.

6 lutego–5 kwietnia – odbyły się negocjacje Okrągłego Stołu prowadzone miedzy przedstawicielami władz PRL, opozycji oraz Kościołów rzymskokatolickiego oraz Ewangelicko–Augsburskiego, zakończone podpisaniem porozumień o wyborach parlamentarnych, zmianie konstytucji i ordynacji wyborczej. W jego obradach uczestniczyli także przedstawiciele „Solidarności” z Poznania: M. Chmielowa, A. Grzymisławska, J. Pałubicki, J. Ziółkowski.

8 lutego – w Wielkopolsce zarejestrowane zostały 33 jawne koła zakładowe „Solidarności” zrzeszające 3100 członków.

22 luty – w Poznaniu miał miejsce happening Pomarańczowej Alternatywy „Pieriezbrojka”.

15 marca – w Poznaniu miał miejsce happening Pomarańczowej Alternatywy „Pogrzeb przyrody polskiej”.

21 marca – w Poznaniu zorganizowana została duża demonstracja studencka z żądaniami reaktywowania NZS.

1 kwietnia – w Poznaniu miał miejsce happening Pomarańczowej Alternatywy „Sąd nad Marzanną”.

16 kwietnia – powołano Poznański Komitet Obywatelski „Solidarności”. Jego przewodniczący prof. Janusz Ziółkowski oraz przewodniczący TZR Wielkopolska NSZZ „Solidarność” J. Pałubicki zaapelowali o włączenie się w kampanię wyborczą kandydatów z list „Solidarności”. Pełnomocnikiem Komitetu ds. wyborów został Maciej Musiał.

17 kwietnia –  Sąd Wojewódzki w Warszawie ponownie zarejestrował NSZZ „Solidarność”.

20 kwietnia – na wiecu w Collegium Novum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza ogłoszono pogotowie strajkowe, a następnie część działaczy NZS proklamowała strajk przeciwko obradom Okrągłego Stołu, na których pominięto postulaty niezależnych organizacji studenckich.

28 kwietnia w poznańskiej Arenie zorganizowanie spotkanie z kandydatami poznańskiego KO „S” na senatorów (Janusz Ziółkowski, Ryszard Ganowicz) oraz posłów (Hanna Suchocka, Paweł Łączkowski, Ireneusz Pięta, Leonard Szymański, Michał Wojtczak).

1 maja – odprawiona została w intencji ojczyzny msza święta w kościele p. w. Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu. ZOMO spacyfikowało demonstrację, na której wznoszono okrzyki popierające strajki w innych ośrodkach. W lokalu przy ul. Armii Czerwonej 30  rozpoczął działalność Tymczasowy Zarząd Regionu Wielkopolska NSZZ „Solidarność”.

8 maja – ukazał się pierwszy numer „Gazety Wyborczej”. W Poznaniu zorganizowano happening Pomarańczowej Alternatywy „Adolf Stalin”.

9 maja – odbył się strajk w Collegium Maius Studenci UAM, na którym postulowano legalizację NZS.

4 i 18 czerwca – odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory do Sejmu i Senatu, w których kandydaci „Solidarności” zdobyli 161 mandatów w Sejmie i 99 na 100 w Senacie (jedno miejsce otrzymał kandydat niezależny z województwa pilskiego – Henryk Stokłosa). Wszyscy kandydaci poznańskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” zostali wybrani.

Województwo poznańskie:

Sejm: Paweł Łączkowski, Ireneusz Pięta, Hanna Suchocka, Michał Wojtczak, Tadeusz Dziuba (popierany przez opozycje z listy Stronnictwa Demokratycznego), Czesław Janicki i Józef Wlekliński (na liście ZSL)

Senat: Ryszard Ganowicz, Janusz Ziółkowski

Województwo kaliskie:

Sejm: Czesław Kurzajewski, Jerzy Koralewski, Bohdan Pilarski, Józef Sałata

Senat: Jerzy Pietrzak, Edward Wende

Województwo  konińskie:

Sejm: Andrzej Arendarski, Jerzy Żurawiecki

Senat: Kazimierz Brzeziński, Ireneusz Niewiarowski

Województwo leszczyńskie:

Sejm: Adela Dankowska, Marek Jurek

Senat: Stanisław Hoffmann, Antoni Żurawski

Województwo pilskie:

Sejm: Kazimierz Błaszczyk, Lech Kozaczko

Senat: Piotr Baumgart, Zdzisław Nowicki

19 lipca – gen. Wojciech Jaruzelski został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe  prezydentem PRL.

1 sierpnia – zniesione zostały kartki na mięso i uwolniono ceny na artykuły żywnościowe.

22–23 sierpnia – część załogi HCP (fabryki W3 i W9) rozpoczęła strajk. Strajk wsparły TZR NSZZ „Solidarność” Wielkopolska, Solidarność Walcząca i PPS.

24 sierpnia – urząd premiera objął przedstawiciel opozycji Tadeusz Mazowiecki.

22 listopada – ponownie zostało zarejestrowane Niezależne Zrzeszenie Studentów.

2–3 grudnia – odbył się szczyt na Malcie, podczas którego spotkali się Prezydent USA George Bush z Michaiłem Gorbaczowem. Symboliczne zakończenie „zimnej wojny”.

22 grudnia – Józef Szaniawski, ostatni więzień polityczny PRL został uniewinniony i zwolniony z więzienia przez Sąd Najwyższy.

27 grudnia – Sejm i Senat zatwierdziły plan reform gospodarczych Leszka Balcerowicza.

29 grudnia – Sejm uchwalił zmiany w konstytucji, w wyniku których wykreślone zostały zapisy o wiodącej roli PZPR i przyjaźni z ZSRS.

1990

17 stycznia – członkowie Solidarności Walczącej oraz Niezależnego Zrzeszenia Studentów w  rozpoczęli okupację Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Poznaniu, domagając się przekazania jego siedziby Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza, co nastąpiło po rozwiązaniu PZPR w kwietniu tego roku.

27–30 stycznia – w czasie obrad XI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Sali Kongresowej w Warszawie podjęta została uchwała o rozwiązaniu tej partii. W jej miejsce utworzona została Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej, która przejęła majątek PZPR.

8 marca – Sejm RP uchwalił przez ustawę o samorządzie gminnym określającą uprawnienia i obowiązki administracji samorządowej.

12 kwietnia – zniesiono w Polsce cenzurę prewencyjną.

10 maja – Urząd Ochrony Państwa zastąpił zlikwidowaną Służbę Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

12 maja – powołane zostało Porozumienie Centrum na czele z Jarosławem i Lechem Kaczyńskimi.

31 sierpnia – podpisanie przez RFN i NRD traktatu zjednoczeniowego, na podstawie którego 2 października doszło do zjednoczenia Niemiec.

19 lipca – zostały zniesione przepisy ustawy z 26 października 1982 r. ograniczające swobodę sprzedaży alkoholu, tym samym podcięto rację bytu większości melin, zajmujących się jego nielegalną sprzedażą. Z „czarnego rynku” zostali wyeliminowani jednak wyłącznie detaliści. Duże transakcje alkoholu  stały się bowiem jednym z filarów szarej strefy epoki transformacji ustrojowej.

25 listopada – przeprowadzona została pierwsza tura wyborów prezydenckich. 9 grudnia, w drugiej turze, zwyciężył Lech Wałęsa.

12 grudnia – Lech Wałęsa w związku z objęciem urzędu Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej zrezygnował z funkcji przewodniczącego NSZZ „Solidarność”.

22 grudnia – Ryszard Kaczorowski, ostatni Prezydent RP na Obczyźnie przekazał insygnia władzy Lechowi Wałęsie.

1991

28 czerwca – formalnie rozwiązano Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.

1 lipca – formalnie rozwiązano Układ Warszawski.

31 lipca – podpisano amerykańsko–sowiecki układ o redukcji zbrojeń strategicznych START I

25 grudnia – Prezydent Michaił Gorbaczow podpisał dekret o rozwiązaniu ZSRS.

Wielkopolska Teka Edukacyjna

creative

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
Więcej informacji tutaj.

Wielkopolska Teka Edukacyjna traktowana jest jako kompletny zbiór, przedziały czasowe (1939-1945; 1946-1969; 1970-1990) są zamkniętymi utworami i każde dodatkowe użycie poszczególnych elementów strony (np. zdjęć) wymaga odrębnej pisemnej zgody.

Znajdz-nas-na-facebooku