Wielkopolska Teka Edukacyjna

WPROWADZENIE HISTORYCZNE

KALENDARIUM

Zakres merytoryczny, terytorialny i chronologiczny Teki

 

WPROWADZENIE HISTORYCZNE 

Grudzień 1970 i przejęcie władzy przez Edwarda Gierka

13 grudnia 1970 r. ekipa Gomułki wprowadziła podwyżkę licznych artykułów żywnościowych w warunkach coraz gorszego zaopatrzenia rynku. Przedświąteczna podwyżka dotyczyła przede wszystkim cen mięsa, opału oraz produktów dotychczas względnie tanich. Następnego dnia na Wybrzeżu rozpoczęły się protesty. W kolejnych dniach doszło do manifestacji i starć z milicją robotników Stoczni im Lenina w Gdańsku, Słupsku, Elblągu, robotników Stoczni im. Adolfa Warskiego w Szczecinie. Chaos decyzyjny i brak koordynacji między działaniem władz państwowych, partyjnych, wojska i MSW spowodował, że sytuacja wymknęła się spod kontroli. 17 grudnia 1970 r. wojsko przy użyciu broni zabiło w Gdyni 18 osób, głównie robotników, którzy w odpowiedzi na wieczorny apel wicepremiera Stanisława Kociołka z dnia poprzedniego zdecydowali się udać do pracy. W wyniku kilkudniowych starć ludności Wybrzeża z milicją i wojskiem zginęło 45 osób a 165 zostało rannych.

Równolegle w czasie sytuacja w Poznaniu bardzo poważna i wiązała się z przybierającym z każdym dniem na sile potencjalnym wybuchem strajku notowanym przede wszystkim wśród robotników Zakładów im. H. Cegielskiego. W gmachu poznańskiego KW PZPR, co wieczór odbywały się odprawy dla sekretarzy wszystkich Komitetów Dzielnicowych PZPR i panowało niebywałe napięcie oraz obawa przed powtórką wydarzeń roku 1956. Groźbę strajku, która zawisła wówczas nad Poznaniem postanowiono wyeliminować odwołując się do pomocy wojska. W nocy z 17 na 18 grudnia 1970 r. na wyraźny wniosek KW PZPR w Poznaniu w trybie natychmiastowym ściągnięto z Krosna Odrzańskiego i rozlokowano na poligonie w podpoznańskim Biedrusku 4. Dywizję Zmechanizowaną w sile około 4,5 tysięcy żołnierzy dysponujących 149 czołgami oraz 230 transporterami opancerzonymi. Dodatkowo zaś wyłącznie z poznańskich jednostek wydzielono kolejnych 1,7 tysięcy żołnierzy oraz 40 czołgów „dla ochrony obiektów  użyteczności publicznej (m.in. KW PZPR, WRN, MRN)”.

Na skutek dramatycznych wydarzeń na Wybrzeżu i nacisków Moskwy 20 grudnia zebrało się VII Plenum KC PZPR, które odsunęło od władzy Gomułkę i jego ekipę. Na I sekretarza KC PZPR powołał Edwarda Gierka.

„Aby Polska rosą w siłę a ludziom żyło się dostatniej”

Edward Gierek oraz prezes Rady Ministrów Piotr Jaroszewicz wywarli decydujący wpływ na politykę gospodarczą lat siedemdziesiątych, podejmując kluczowe decyzje ekonomiczne. Początkowo ich działania spowodowały silny impuls rozwojowy, którego podstawą były kredyty z państw zachodnich. Po czasach siermiężnego i ascetycznego Gomułki nowe władze partyjne otrzymały możliwość bogacenia się oraz rozbudowany system przywilejów. W pierwszej połowie lat 70. XX w. wystąpił wzrost gospodarczy, który przełożył się na wzrost płac realnych. Władze  zwiększyły nakłady na konsumpcję, czego efektem były produkowane w kraju dżinsy, mały fiat i coca-cola. Rozwijało się budownictwo mieszkaniowe, dzięki zastosowaniu technologii „wielkiej płyty”, pojawiły się liczne nowe kawiarnie i restauracje. W kinach można było obejrzeć zachodnie filmy. Reprezentacja PRL osiągała też sukcesy sportowe – drużyna piłkarska zajęła trzecie miejsce podczas mistrzostw świata w RFN (1974 r.) a Ryszard Szurkowski regularnie wygrywał kolarski Wyścig Pokoju.

Władze zaczęły budować wizerunek PRL jako „dziesiątej potęgi gospodarczej świata” w czym  wydatnie pomagali im dobrze opłacani propagandyści tworzący tzw. „propagandę sukcesu”.  W PRL było drugim państwem w Europie, w którym zaczęto nadawać program telewizyjny w kolorze, wprowadzając audycje rozrywkowe w zachodnim stylu. Pozornie zmieniono taktykę wobec Kościoła, starając się w rozmaity sposób polepszyć relacje.

Pomimo sloganów o „demokracji socjalistycznej” i konsultacjach społecznych ekipa Edwarda Gierka dążyła do silnej centralizacji władzy. Partia, państwo, organizacje społeczne miały być zarządzane przez kadrę w pełni dyspozycyjnych urzędników. Cały system oddziaływania na społeczeństwo podporządkowany był zasadzie bezkonfliktowości. W następstwie zmiany pokoleniowej, a także kryzysów Marca’68 i Grudnia’70, ideologia marksizmu-leninizmu stała się martwym rytuałem.

Jesienią 1975 r. władze zainicjowały istotne zmiany w konstytucji PRL, które znacznie ograniczały resztki swobód obywateli, wprowadzając  zapis o kierowniczej roli PZPR w społeczeństwie. Propozycja władz wywołała ogromny sprzeciw społeczny. Pisano zbiorowe i indywidualne listy protestacyjne, a najsłynniejszy był List 59 i List 101 podpisany przez znanych przedstawicieli inteligencji.  Protest wystosował też Episkopat Polski oraz wszystkie KIK-i (z wyjątkiem poznańskiego), Na skutek takiej postawy społeczeństwa władze zmodyfikowały zapis w konstytucji, wycofując się częściowo z początkowych pomysłów. Protesty konstytucyjne odegrały ważną rolę w procesie kształtowania się opozycji demokratycznej w latach 70. XX w.

Czerwiec 1976

Jednak już w połowie dekady pojawiły się problemy związane z nieefektywnym wykorzystaniem środków zagranicznych i narastającym zadłużeniem zewnętrznym państwa. Brak zdecydowanych działań wobec narastających trudności doprowadził do kolejnego kryzysu społeczno-ekonomicznego pod koniec lat 70. XX w. W Polsce wyraźnie zaznaczył się kryzys gospodarczy, pogorszyły się warunki życia, brakowało podstawowych towarów, przed sklepami tworzyły się gigantyczne kolejki, pogarszały się też warunki pracy i narastały nastroje niezadowolenia. Tymczasem oficjalny przekaz medialny (tzw. propaganda sukcesu), informujący o osiągnięciach władz PRL boleśnie rozmijał się z doświadczeniami życia codziennego.

Po doświadczeniach Grudnia’70 władze obawiały się wszelkich podwyżek cen. Jednak narastająca dysproporcja między siłą nabywczą obywateli a ograniczoną podażą artykułów konsumpcyjnych, zwłaszcza mięsa, zmusiła władze do podniesienia cen. 24 czerwca 1976 r. na posiedzeniu Sejmu premier Jaroszewicz przedstawił projekt zmian. Ceny mięsa mały wzrosnąć średnio o 69%, masła, serów o 50 %, cukru o 100%, drobiu i warzyw o 30%. Podwyżka uderzała głównie w najbiedniejszą część społeczeństwa. Wywołało to odruch sprzeciwu ludności, która odebrała to jako zamach na to, co wywalczono w 1970 r. Od dnia następnego rozpoczęła się fala strajków. W sumie strajki miały miejsce w 97 zakładach i uczestniczyło w nich do 55 do 71 tysięcy ludzi. Dramatyczny przebieg miał protest robotników w Radomiu i w podwarszawskim Ursusie. Po nieudanych próbach rozmów z przedstawicielami KW PZPR w Radomiu, robotnicy niezadowoleni z ignorowania ich przez władze splądrowali a następnie podpalili budynek władz partyjnych. W wielu miastach doszło do starć ulicznych robotników z milicją wyposażoną w pałki, broń gazową, armatki wodne. Przestraszone władze odwołały podwyżki.

Aby przywrócić autorytet władzy zorganizowano dziesiątki wieców potępiających uczestników protestów, którym towarzyszyła oszczercza propaganda telewizji, radia i prasy. W Radomiu i Ursusie rozpoczęto represje na robotnikach – zatrzymanych przewożono do komend milicji, gdzie przechodzili przez tak zwane „ścieżki zdrowia”, czyli między szpalerem milicjantów bijących pałkami, bito również podczas przesłuchań. Z pracy zwolniono natychmiast około 1000 osób w Radomiu i 180 w Ursusie. Według opozycji zwolnionych z pracy łącznie w całym kraju zostało kilka tysięcy. Takie traktowanie prostych ludzi, pozbawionych pomocy prawnej i bezradnych, miało na celu ich zastraszenie.

Władze Poznania 28 czerwca 1976 r., tj.  w dwudziestą rocznicę „czarnego czwartku” 1956 r. zaaranżowały na placu Mickiewicza blisko stutysięczny więc poparcia dla polityki PZPR.  W tym samym mniej więcej czasie na wyraźne polecenie Edwarda Gierka zorganizowano na terenie całego kraju setki podobnych wieców mających ujawniać skalę poparcia dla władzy.  Poznański wiec ujawnił jednak niebywałą skalę obojętności, czy też apatii panującej wśród tysięcy Poznaniaków, którzy karnie wzięli w nim udział. Atmosfera panująca tego dnia na placu Mickiewicza daleka była jednak od entuzjastycznych nastrojów, jednak Poznaniacy przyjęli rezolucję zawierającą „słowa głębokiego oburzenia wobec tych, którzy zakłócili dialog miedzy rządem i społeczeństwem”. Udział większości uczestników był przymusowy i pasywny, jednak nikt w tym gigantycznym tłumie nie zdobył się na żaden gest solidarności ze strajkującymi robotnikami z pozostałych ośrodków, ani nie nawiązał do mijającej właśnie dwudziestej rocznicy Poznańskiego Czerwca’56.

Rocznica ta została w Poznaniu publicznie odnotowana jedynie w przestrzeni Kościoła, podczas mszy świętej odprawionej przez arcybiskupa Baraniaka,  już 26 czerwca 1976 r. przy okazji nabożeństwa w intencji zmarłego przed rokiem biskupa Franciszka Jedwabskiego oraz następnego dnia podczas mszy w katedrze poznańskiej.

Powstawanie opozycji

Wpływy „Kultury” i Radia Wolna Europa

Protest robotniczy w czerwcu 1976 r. zbiegł się w czasie z ponownym ożywieniem wśród inteligencji i studentów. Środowiska opozycyjne w tych latach dokonywały przewartościowań, zwracając się do narodowej przeszłości i szukając tam wzorów moralnych. Obserwowano walkę dysydentów w ZSRS (Aleksandra Sołżenicyna i Andrieja Sacharowa) jawnie walczących z reżimem o prawa człowieka. Ponadto przezwyciężano dystans wobec emigracji, czego wyrazem były dość liczne publikacje w „Kulturze”.

Wśród wydawnictw emigracyjnych wyróżniał się redagowany przez Jerzego Giedroycia miesięcznik „Kultura”. „Kultura” starała się wskazywać krajowej inteligencji wzory zachowań i myślenia politycznego oraz nieść bezpośrednią pomoc niepokornym – przez drukowanie ich prac, informowanie o inicjatywach, faktach represji oraz materialnie wspierała represjonowanych. „Kultura” miała kontakt z krajowym czytelnikiem i reagowała na jego potrzeby.

Natomiast najszerzej na polskie społeczeństwo oddziaływało Radio Wolna Europa z siedzibą w Monachium (Niemcy Zachodnie), kierowane przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Rozgłośnia Polska RWE nadawała codziennie wielogodzinny program, który mimo zagłuszania przez komunistyczne władze, był słuchany przez kilkanaście procent obywateli PRL, a w okresach kryzysów niemal przez wszystkich. Zarówno „Kultura” jak i RWE starały się podtrzymywać postawy oporu, dostarczać materiału do niezależnej refleksji, zmuszać władze do większego liczenia się z opinią społeczną.

Organizacje opozycji demokratycznej

W lipcu 1976 r. kilkunastu intelektualistów podpisało listy solidaryzujące się z protestującymi robotnikami, a warszawskie kręgi opozycyjne nawiązały kontakty z rodzinami uwięzionych i wyrzuconych z pracy. Zaczęto zbierać pieniądze na pomoc dla represjonowanych, a kilku adwokatów podjęło się ich obrony. 23 września 1976 r. powstał Komitet Obrony Robotników. Pierwszy apel zapowiadał niesienie prześladowanym pomocy prawnej, finansowej, lekarskiej, dokumentowanie i publikowanie represji stosowanych przez władze.  Podpisało go 14 osób: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Antoni Pajdak, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergowa, Adam Szczypiorski, ks. Jan Zieja, Wojciech Ziembiński.

Powstał dość szeroki ruch społeczny, który był przez władze traktowany jako grupa nielegalna. Jego członków Służba Bezpieczeństwa szykanowała i próbowała zastraszyć. Władze obawiały się przedostania się informacji o represjach za granicę, dlatego tak istotnym elementem działania KOR było przełamanie blokady informacji.

Wstrząsem dla środowiska opozycji było zamordowanie krakowskiego studenta Stanisława Pyjasa (7 maja 1977 r.), współpracownika KOR. Wezwano do bojkotu trwających właśnie juwenaliów i zorganizowano w Krakowie żałobne obchody, między innymi pochód z czarnymi chorągwiami. Władze aresztowały członków i współpracowników KOR. Jako wyraz sprzeciwu wobec działania władz powstały wówczas niezależne struktury opozycyjne w postaci Studenckich Komitetów Solidarności. Pierwszy powstał 15 maja 1977 r. w Krakowie, a następnie kolejne rozpoczęły działalność w Warszawie, Poznaniu (23 listopada), Wrocławiu oraz w Szczecinie. SKS-y pretendowały do roli niezależnej organizacji reprezentującej środowisko studentów, otwartej dla wszystkich, niezależnie od światopoglądu, będącej alternatywą dla ówczesnej oficjalnej i kontrolowanej przez władze organizacji studenckiej. Do powołania poznańskiego SKS przyczyniły się także represje wobec Stanisława Barańczaka z powodu jego opozycyjnej działalności (m. in. był sygnatariuszem listu 59 oraz współzałożycielem i sygnatariuszem KOR) i akcje prowadzone w jego obronie przed zwolnieniem z pracy w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Istotną formą działalności poznańskiego SKS była działalność informacyjna – starano się powiadamiać opinię publiczną o działaniach opozycji, wydawano oświadczenia informujące o represjach wobec poznańskich studentów, organizowano akcje w obronie aktorów Teatru Ósmego Dnia. Jedną z form działalności SKS było organizowanie wykładów w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych (Uniwersytet Latający), które w latach 1978-1980 organizowano zwykle w prywatnych mieszkaniach. Wykładowcami byli m. in. Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Restytut Staniewicz, Barbara Toruńczyk,  Andrzej Celiński. SKS kolportował duże ilości materiałów wydawanych poza cenzurą (głównie KOR-u)  w innych miastach, organizował „latające punkty informacyjne” na terenie budynków uniwersyteckich oraz bibliotekę wydawnictw niezależnych i emigracyjnych. Jego uczestnicy współorganizowali także Witrynkę Literatów i Krytyków, która działała w latach 1979-1981, którą oficjalnie prowadził Jaromir Jedliński, przy współpracy wielu osób z różnych środowisk.

Grzęznąca w kłopotach gospodarczych i zadłużona ekipa Gierka nie mogła sobie  pozwolić na ostre zwalczanie opozycji w trosce o dobre stosunki z Zachodem i Kościołem. Władze wypuszczały szybko aresztowanych i biernie godziły się na istnienie opozycji, próbując ją oficjalnie ignorować i jednocześnie maksymalnie utrudniać życie przez zwolnienia z pracy, szykany administracyjne, inwigilację i działania operacyjne SB, rewizje oraz pobicia.

27 września 1977 r. KOR przekształcił się w KSS-KOR. Celem jego było walka z represjami z powodów politycznych, pomoc prześladowanym, walka o prawa i wolności obywatelskie. Od 1977 r. działała kierowana przez Mirosława Chojeckiego Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, która do lata 1980 r. wydała prawie 60 książek. Koniec lat siedemdziesiątych przyniósł nowe możliwości w walce z państwowym monopolem na informacje jakie dawało zastosowanie powielaczy. Wydawanie „bibuły” w kilkutysięcznych nakładach stało się najpowszechniejszą formą działania grup opozycyjnych. Powstawały wówczas kolejne grupy opozycjonistów: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (1977), Ruch Młodej Polski (1979) z Aleksandrem Hallem na czele. Pod deklaracją RMP podpisało się 25 osób, w tym czterech studentów z Poznania (Marek Jurek, Krzysztof Nowak, Piotr Mierecki, Edward Maliszewski).  Powstała również Konfederacja Polski Niepodległej (1979) Leszka Moczulskiego. Wspólnie z robotnikami działała inteligencja w Wolnych Związkach Zawodowych Wybrzeża (Bogdan Borusewicz, Andrzej Gwiazda, Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz). W wydawanym piśmie pt. „Robotnik” opublikowali oni Kartę Praw Robotniczych. 27 czerwca 1979 r. powstał Klub Samoobrony Społecznej Regionu Wielkopolsko-Kujawskiego, do którego należały osoby reprezentujące różne środowiska opozycyjne. Opozycja przedsierpniowa przesunęła nieprzekraczalne dotąd granice zakazu władz.

Wpływ Kościoła na społeczeństwo. Rola duszpasterstw akademickich.

Kościół katolicki w Polsce należał do najsilniejszych w Europie. Polityka wyznaniowa ekipy Gierka polegała na podejmowaniu bardzo zróżnicowanych przedsięwzięć, osiągając przedziwny stan schizofrenii – równoczesnej wojny i pokoju z Kościołem. Władze odeszły od metod nękania Kościoła stosowanych w czasach Gomułki. Podejmowano działania „miękkie” – dążono do lojalizacji kleru stosując różne środki (od perswazji przez obietnice korzyści po napomnienia). Równolegle podejmowano działania „ostre”, które koordynowała specjalna grupa utworzona w 1973 r. w zajmującym się Kościołem Departamencie IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Celem tej grupy była dezintegracja duchowieństwa, prowokowanie konfliktów personalnych między biskupami czy między prymasem Wyszyńskim a kardynałem Karolem Wojtyłą. Jednak w sumie, lata 70. XX w. przyniosły Kościołowi stopniową poprawę położenia i rozwiązanie części spraw spornych.

Powstawały różne, często nieformalne grupy katolickie. Duże znaczenie odegrały niektóre duszpasterstwa akademickie, jak chociażby „Beczka” w Krakowie. Prężnie działał ksiądz Franciszek Blachnicki, który stworzył silny ruch oazowy znany od 1976 r. pod nazwą Ruch „Światło-Życie”. Popularne wśród młodzieży stały się pielgrzymki, które dzięki niej nabrały znacznie bardziej spontanicznego charakteru stwarzając często nowe formy wyrazu m. in. pieśni religijne wykonywane z akompaniamentem gitary. W Poznaniu istotną rolę odegrał O. Honoriusz (Stanisław Kowalczyk),  który  od 1974 r. pełnił funkcję duszpasterza akademickiego przy zakonie dominikanów. Swoją formułę duszpasterską zamknął w lapidarnym DADOM oraz tworzonym piśmie „Przystań”, które stało się forum wolnej myśli i poszukiwań. Dla części młodzieży Kościół był miejscem gdzie mogła ona potwierdzić swoją tożsamość. Mogła oddać się głębszym niż w państwowym systemie oświaty refleksjom nad kondycją człowieka i kultury.

Duszpasterstwa akademickie podejmowały trzy kierunki rozwoju młodych ludzi: formacja życia wewnętrznego, formacja intelektualna i formacja społeczna. W połowie lat 70. XX w. istniało w Polsce ponad 220 ośrodków duszpasterskich prowadzonych przez 304 kapłanów.

Kościół większą uwagę poświęcał kulturze i historii. Organizowano Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej zapraszając do dyskusji twórców kultury niezależnej. Oferował dialog z osobami wątpiącymi czy nawet niewierzącymi. Szczególna rolę w podejmowaniu tego dialogu odegrały aktywne zakony dominikanów i jezuitów.

Również stanowisko prymasa Wyszyńskiego, który interweniował w 1976 r. w obronie represjonowanych robotników, sprawiło ze Kościół był ważnym wsparciem dla opozycji. Od tego momentu kopie wszystkich apeli i odezw wydawanych przez opozycjonistów kierowano do prymasa Polski.

 

Wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża

16 października 1978 r. kardynał Karol Wojtyła został wybrany na papieża i przybrał imię Jan Paweł II. Polacy przyjęli to wydarzenie z olbrzymim entuzjazmem, a Polska znalazła się w centrum zainteresowania świata. Władze były pełne obaw lecz oficjalnie wyrażały zadowolenie aby nie podważyć swojej wiarygodności w społeczeństwie.

Olbrzymią rolę w integracji społeczeństwa odegrała pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1979 r. Już pierwszego dnia podczas mszy na placu Zwycięstwa w Warszawie padły historyczne słowa: „Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi, tej ziemi.” Podczas milionowych zgromadzeń na papieskich mszach ludzie łączyli się ze sobą we wzajemnej życzliwości i gotowości pomocy. Pielgrzymka Jana Pawła II ukazała fenomen solidarności społecznej i dobrowolnego zdyscyplinowania. Papież przypomniał Polakom o tysiącletniej tradycji, przekazał poczucie dumy z historii Polski splecionej z dziejami Kościoła. Władze próbowały różnymi manipulacjami pomniejszyć wymiar i znaczenie pielgrzymki. Efektem była kompromitacja nierzetelności państwowych agencji informacyjnych. W powszechnym odczuciu ludzi władze nie wzięły udziału w wielkim narodowym przeżyciu, zamknęły się we własnym świecie i wyizolowały się ze społeczeństwa. Dostrzegalny był wyraźny podział na „my” i „oni”.

KALENDARIUM

1971

8 stycznia – wydany został komunikat o zamrożeniu cen podstawowych artykułów spożywczych na dwa lata (okres zamrożenia cen przedłużano do 1976 r.).

22 stycznia –  w Stoczni im. A. Warskiego w Szczecinie rozpoczął się strajk, który następnego dnia rozszerzył się na inne szczecińskie zakłady. 24 stycznia Gierek i premier Piotr Jaroszewicz spotkali się  ze strajkującymi stoczniowcami w Szczecinie; 25 stycznia Gierek spotkał się z przedstawicielami robotników w Gdańsku.

10–17 lutego – w zakładach włókienniczych w Łodzi zorganizowane zostały strajki, w wyniku których władze wycofały się z zapowiedzianych w grudniu 1970 r. podwyżek cen

17 września – w Poznaniu odbył się pierwszy występ kabaretu Tey

26 października – władze zniosły od 1 stycznia 1972 r. dostawy obowiązkowe od rolników indywidualnych, na ich miejsce wprowadzając podatek gruntowy.

6–11 grudnia – na VI Zjeździe PZPR przyjęty został program wzmożonych inwestycji przemysłowych  i dynamicznego rozwoju gospodarczego, połączonego ze wzrostem konsumpcji, co w założeniu miało poprawić nastroje społeczne.

1972

22–30 maja – w Moskwie w ramach wizyty prezydenta USA Richarda Nixona w ZSRS został podpisany układ SALT I ograniczający zbrojenia jądrowe.

31 maja–1 czerwca – Richard Nixon jako pierwszy prezydent USA odwiedził PRL.

26 sierpnia–11 września odbyły się igrzyska olimpijskie w Monachium, podczas których poznański kajakarz z klubu „Warta” Rafał Piszcz  zdobył brązowy medal na dwójce w dystansie 1000 metrów. Jego partnerem w osadzie był Władysław Szuszkiewicz . Był to pierwszy medal olimpijski w historii wielkopolskiego kajakarstwa.

8 października – sąd wydał wyrok w procesie Jerzego i Ryszarda Kowalczyków, którzy 6 października 1971 r. wysadzili w powietrze aulę Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Ich protest wzbudził fakt, że do Opola oddelegowano płk. Juliana Urantówkę, odpowiedzialnego za śmieć kilkunastu demonstrantów na Wybrzeżu’70.  Jerzy został skazany na karę śmierci zamienioną na dożywotnie więzienie, a Ryszard na 25 lat pozbawienia wolności.

sierpień – płk Ryszard Kukliński rozpoczął pracę dla wywiadu amerykańskiego, która trwała do 1981 r.,  podpisując raporty jako „Jack Strong”. Zbigniew Brzeziński, doradca prezydenta Stanów Zjednoczonych Jimmiego Cartera w zakresie bezpieczeństwa narodowego (1976–1981), który na bieżąco czytał raporty „Jacka Stronga” podsumował jego znaczenie twierdząc, że: „okazał się bardzo pożyteczny, pozwalając Stanom Zjednoczonym lepiej zrozumieć plany wojenne Układu Warszawskiego, radzieckie plany ataku na wielka skalę na Europę Zachodnią – włącznie […] z mało znanym planem wykorzystania broni nuklearnej od pierwszego dnia ataku na Europę Zachodnią.”

1974

1 lutego – sklepy Przedsiębiorstwa Eksportu Wewnętrznego (Pewex) rozpoczęły sprzedaż artykułów zagranicznych za dewizy (w tym bony towarowe banku PeKaO) oraz waluty wymienialne (głównie dolary)

28 maja – Sejm PRL uchwalił ustawę o nowym podziale administracyjnym kraju, która likwidowała powiaty i ustanawiała 49 województw w miejsce dotychczasowych 17. Celem reformy było m. in. osłabienie wpływów sekretarzy powiatowych PZPR na rzecz wzmocnienia centralnych organów partii.

28 czerwca – w Poznaniu ukończono budowę hali widowiskowo–sportowej „Arena”. W następnych latach organizowano w niej imprezy sportowe, koncerty, przedstawienia i seanse filmowe. W 1989 r. odbyło się w niej spotkanie z wielkopolskimi kandydatami Komitetu Obywatelskiego „Solidarności” do Senatu.

8 września – na stadionie im. 22 Lipca w Poznaniu odbyły się ogólnopolskie centralne dożynki z udziałem przedstawicieli najwyższych władz państwowych, m. in. I Sekretarza PZPR, Edwarda Gierka oraz Prezesa Rady Ministrów, Piotra Jaroszewicza.

18–22 lipca – z okazji 30–lecia PRL jako wielkie socjalistyczne osiągnięcia oficjalnie zostały otwarte Reaktor Jądrowy w Świerku, Port Północny w Gdańsku oraz Trasa Łazienkowska i Wisłostrada w Warszawie.

15 grudnia – na ręce wicepremiera Józefa Tejchmy złożony został tzw. List 15 działaczy kultury, w którym apelowali o uzyskanie dla Polaków w ZSRS praw, z jakich korzystają Polacy mieszkający w innych krajach, swobód w zakresie kultury, oświaty i religii oraz możliwości podróżowania do Polski.

1975

20–27 kwietnia – w kościele akademickim św. Anny w Warszawie odbył się pierwszy Tydzień Kultury Chrześcijańskiej,

1 sierpnia – PRL wraz z innymi 35 państwami podpisała w Helsinkach akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie będący katalogiem zasad obowiązujących w stosunkach międzynarodowych. Potwierdzał nienaruszalność granic w Europie, pokojowy tryb załatwiania sporów, zakładał rozwój współpracy ekonomicznej. Miał ważne  znaczenie dla kształtowania się ruchów dysydenckich i opozycyjnych w całej Europie Wschodniej, gdyż państwa podpisały zobowiązania o poszanowaniu praw człowieka i podstawowych wolności oraz deklarację o swobodzie wymiany opinii i informacji między krajami.

5 grudnia – 59 intelektualistów z Janem Olszewskim na czele zaprotestowało w skierowanym do władzy liście przeciwko planowanym zmianom w konstytucji.

1976

31 stycznia – został przedstawiony władzom memoriał podpisany przez 101 intelektualistów przeciwko zmianom konstytucji PRL.

10 lutego – Sejm PRL mimo protestów uchwalił zmiany w Konstytucji PRL, wprowadzające do nich zapisy o przewodniej roli PZPR, przyjaźni z ZSRS oraz określeniu PRL jako państwo socjalistyczne.

28 kwietnia – Związek Młodzieży Socjalistycznej i Związek Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej zjednoczyły się w Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej.

3 maja – powstała tajna organizacja Polskie Porozumienie Niepodległościowe, której  liderem był Zdzisław Najder. PPN skupiało się na publikacji opracowań programowych i analitycznych, przy których pracowało łącznie ok. 60 osób.  Za cele PPN uznano m.in. odzyskanie przez Polskę suwerenności, wprowadzenie swobód obywatelskich, stworzenie ram prawnych i organizacyjnych umożliwiających rozwój wielopartyjnej demokracji, swobodny i wszechstronny rozwój kultury i nauki oraz swobodę poruszania się, wymiany myśli i informacji.

24 czerwca – premier Piotr Jaroszewicz przedstawił w sejmie projekt wysokich podwyżek cen artykułów żywnościowych

25 czerwca – w reakcji na zapowiadane podwyżki cen żywności wiele miast w Polsce z Radomiem, Ursusem i Płockiem na czele objęła fala strajków, brutalnie spacyfikowanych przez ZOMO. W ramach represji milicja i ZOMO stosowała bicie strajkujących na tzw. ścieżkach zdrowie. Przeprowadzono masowe aresztowania. W Radomiu demonstranci podpalili budynki Komitetu Wojewódzkiego PZPR, Urzędu Wojewódzkiego oraz Biura Paszportów Komendy Wojewódzkiej MO.

16–17 lipca – odbył się tzw. pierwszy proces ursuski przeciwko protestującym robotnikom. W proteście kilkunastu intelektualistów podpisało listy solidaryzujące się z uczestniczącymi w strajkach robotnikami.

17 lipca–1 sierpnia 1976 odbyły się Igrzyska olimpijskie w Montrealu podczas których poznański piłkarz ręczny z klubu „Grunwald” z reprezentacją zdobył brązowy medal.

12 sierpnia – zostały wprowadzone kartki na cukier, zniesione dopiero w 1985 roku.

18 sierpnia – w wyniku pobicia przez funkcjonariuszy SB zmarł ks. Roman Kotlarz, przywódca duchowy robotników radomskich.

9 września –  Konferencja Plenarna Episkopatu Polski ogłosiła komunikat zawierający apel do władz o zrezygnowanie z represji wobec uczestników strajków

23 września –  Apel do społeczeństwa i władz PRL rozpoczął działalność  utworzonego Komitet Obrony Robotników. Jego celem było inicjowanie pomocy prawnej, finansowej i lekarskiej osobom represjonowanym przez władze za udział w strajkach.

Wrzesień – ukazał się pierwszy Biuletyn Informacyjny „KOR”, który zapoczątkował w Polsce tzw. drugi obieg wydawniczy

12 października – do ruchu oddano trasę szybkiego ruchu łączącą Warszawę z Katowicami

14 grudnia – do użytku oddana została Huta Katowice, jedna z największych inwestycji przemysłowych ekipy Gierka

16 grudnia – na konwencji ONZ uchwalony został Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

1977

6 stycznia – z inicjatywy środowisk opozycyjnych Karta 77 w Czechosłowacji ogłoszone zostały Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka. Deklaracja podpisana przez 242 osoby  miała na celu obronę praw człowieka, w szczególności prawa do wolności wypowiedzi, religii oraz prywatności. Ruch Karta 77 z założenia deklarował nieangażowanie się w działalność polityczną.

25 marca – powstał Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO), którego jednym z celów było wymuszenie na władzach przestrzegania podpisanych w przez PRL Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka i Obywatela ONZ. Pod dokumentem założycielskim „Apel do społeczeństwa polskiego” podpisy złożyło 18 osób, m.in.: Leszek Moczulski, Antoni Pajdak, o. Ludwik Wiśniewski, ks. Jan Zieja, Wojciech Ziembiński.

7 maja – w Krakowie został zamordowany Stanisław Pyjas, student współpracujący z KOR. 14–15 maja w mieście odbyły się manifestacje żałobne z udziałem kilkunastu tysięcy uczestników. Utworzony został Studencki Komitet Solidarności. Jesienią Studenckie Komitety Solidarności zawiązały się również w Warszawie, Poznaniu, Gdańsku i Wrocławiu.

15 maja – w Nowej Hucie kardynał Karol Wojtyła dokonał konsekracji kościoła p. w. Matki Boskiej Królowej Polski, co zakończyło trwające 17 lat starania i walkę mieszkańców o budowę tej świątyni.

19 lipca – władze ogłosiły amnestię, na mocy której zostali uwolnieni ostatni skazani za udział w proteście w czerwca 1976 r. oraz działacze KOR–u.

29 września – KOR przekształcił się w Komitet Samoobrony Społecznej KOR (KSS–KOR), którego celem była walka o prawa i wolności obywatelskie oraz pomoc prześladowanym z powodów politycznych.

jesień –  rozwój drugiego obiegu i niezależnej działalności wydawniczej. Ukazały się pierwsze numery opozycyjnych pism, m.in . „Robotnika” oraz publikacje wydawnictwa NOW–a.

5 sierpnia – w kopalni soli w Wapnie doszło do jednej z największych katastrof w historii polskiego górnictwa, w wyniku której w okolicy miejscowości wytworzyły się liczne zapadliska gruntu. Mimo przeprowadzenia błyskawicznej akcji ratunkowej (prowizorycznym rurociągiem wpompowano do wyrobiska wodę z pobliskiego jeziora Czeszewskiego).

28 października kolejne zapadliska objęły centrum miejscowości oraz część stacji i linii kolejowej. Ewakuowano około 1400 mieszkańców, a informacja o katastrofie została na pewien czas utajniona.

23 listopada – powstał w Poznaniu Studencki Komitet Solidarności m. in. w celu obrony Stanisława Barańczaka przed planowanym zwolnieniem go z pracy na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. Grupa studentów wydała „Oświadczenie Studenckiego Komitetu Solidarności w Poznaniu”, które podpisali: Włodzimierz Fenrych, Jaromir Jedliński, Ewa Kubacka, Jacek Kubiak, Wiesław Lisecki, Edward Maliszewski, Jerzy Nowacki, Wiesława Skrzeszewska, Maciej Szczerkowski.

29 grudnia – otwarta została Centralna Magistrala Kolejowa łącząca Mazowsze ze Śląskiem.

29–31 grudnia – Wizyta w Polsce prezydent USA, Jimmy Cartera odbył wizytę w Polsce

1978

22 stycznia – w wyniku przekształcenia Uniwersytetu Latającego utworzone zostaje Towarzystwo Kursów Naukowych prezentujące w mieszkaniach prywatnych wykłady na tematy objęte cenzurą. Od lutego przez kilka miesięcy SB organizowała fizyczne napaści na ich wykładowców i uczestników.

14 lutego – w mieszkaniu Restytuta Staniewicza w Poznaniu, miał się odbyć  jeden z pierwszych wykładów w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych pt. Z dziejów politycznych PRL, który miał wygłosić Adam Michnik. Do wykładu nie doszło w wyniku działań funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa (Michnik został zatrzymany, potencjalni słuchacze spisani, a Staniewicza postawiono przed Kolegium ds. Wykroczeń).

25 lutego – w Katowicach został utworzony pierwszy w Polsce Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych (WZZ) Górnego Śląska współpracujący z ROPCiO i KSS KOR.

luty – w Londynie opublikowana została Czarna księga cenzury PRL Tomasza Strzyżewskiego, zawierająca dokumenty i materiały Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Warszawie.

29 kwietnia – powstał Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, zainspirowany powołaniem WZZ Górnego Śląska.

27 czerwca–5 lipca – major Mirosław Hermaszewski jako pierwszy Polak w ramach międzynarodowego Programu Interkosmos odbył lot kosmiczny na sowieckim statku Sojuz 30. Na pokład statku kosmicznego zabrał fotografie Edwarda Gierka i Leonida Breżniewa, miniaturowe wydanie Manifestu PKWN, proporzec Huty Katowice i polską flagę narodową.

sierpień – na granicy polsko–czechosłowackiej spotkali się przedstawiciele polskiego KSS „KOR” i czeskiej „Karty 77”.

16 października – konklawe w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie wybiera na nowego papieża Polaka, kardynała Karola Wojtyłę, który przybrał imię Jana Pawła II.

17 października – Wanda Rutkiewicz zdobyła Mount Everest jako trzecia kobieta na świecie i jedna z pierwszych polskich himalaistów.

22 października – jako pierwsza w dziejach Telewizji Polskiej została wyemitowana  transmisja z mszy św. w Watykanie, na której przeprowadzona została inauguracja pontyfikatu Jana Pawła II.

4 grudnia – wydobyto pierwszy węgiel  z kolejnej (trzeciej) kopalni odkrywkowej „Władysławów” węgla brunatnego wybudowanej w okolicach Turku, której wydobywany surowiec był zużywany na potrzeby paliwowe wybudowanej w pobliżu elektrowni „Adamów” (w 1967 r.).

1979

21 marca 1979 – wykładowcy i uczestnicy Towarzystwa Kursów Naukowych zostali brutalnie pobici w mieszkaniu Jacka Kuronia.

6 kwietnia – Edward hr. Raczyński objął urząd Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na  uchodźstwie.

17–18 kwietnia – w Nowej Hucie nieznani sprawcy podjęli w nocy próbę wysadzenia pomnika Lenina, wzniesionego w 1973 roku.

2 – 10 czerwca – papież Jan Paweł II w ramach swojej pierwszej pielgrzymki do Polski odwiedził Warszawę, Gniezno, Częstochowę, Kraków, Oświęcim, Kalwarię Zebrzydowską, Wadowice i Nowy Targ). W czasie mszy świętej odprawionej w Warszawie nawoływał do odnowy Polski w Duchu Świętym.

18 czerwca – podpisano amerykańsko–sowiecki układ ograniczający zbrojenia jądrowe SALT II.

27 czerwca 1979 r. powstał Klub Samoobrony Społecznej Regionu Wielkopolsko–Kujawskiego, do którego należały osoby reprezentujące różne środowiska opozycyjne: Jan Andrzejewski (pracownik „Centry”, Stanisław Barańczak (KSS KOR), Jerzy Nowacki (KSS KOR), Małgorzata Bratek (SKS),  Włodzimierz Fenrych (SKS), Zbigniew Konieczny (SKS), Restytut Staniewicz (ROPCiO), Stanisław Januszkiewicz z Bydgoszczy (ROPCiO) oraz działacze opozycji z Kalisza: Antoni Pietkiewicz (ROPCiO), Bogusław Śliwa (KSS KOR), Tadeusz Wolf (ROPCiO).

18 sierpnia – podpisana została deklaracja założycielska Ruchu Młodej Polski. Wśród jej sygnatariuszy znaleźli się Marek Jurek, Piotr Mierecki, Krzysztof Nowak i Edward Maliszewski z Poznania.

1 września – przez Leszka Moczulskiego, Tadeusza Stańskiego i Romualda Szeremietiewa założona została Konfederacja Polski Niepodległej. Zgodnie z deklaracją założycielską miała ona być pierwszą partią opozycyjną w okresie powojennym.

11 października powstały  Wolne Związki Zawodowe Pomorza Zachodniego były trzecią (po Śląsku i Gdańsku) udaną inicjatywą utworzenia WZZ. Liderzy środowiska szczecińsko-gryfińskiego spotykali się z przywódcami warszawskiego KSS „KOR”, ROPCiO oraz działaczami środowisk robotniczych na Śląsku i Wybrzeżu. Działacze WZZ założyli własne pismo „Robotnik Szczeciński”. Ich działalność ukierunkowana była na podnoszenie świadomości robotników odnośnie do ich praw. było to niewielkie środowisko, liczące zaledwie kilkanaście osób.

24–25 grudnia – początek inwazji wojsk ZSRS w Afganistanie.

Wielkopolska Teka Edukacyjna

creative

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
Więcej informacji tutaj.

Wielkopolska Teka Edukacyjna traktowana jest jako kompletny zbiór, przedziały czasowe (1939-1945; 1946-1969; 1970-1990) są zamkniętymi utworami i każde dodatkowe użycie poszczególnych elementów strony (np. zdjęć) wymaga odrębnej pisemnej zgody.

Znajdz-nas-na-facebooku