WPROWADZENIE HISTORYCZNE

KALENDARIUM

Zakres merytoryczny, terytorialny i chronologiczny Teki

 

 

WPROWADZENIE HISTORYCZNE 

Złagodzenie kursu

I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka w ciągu roku odszedł od haseł Polskiego Października’56. Stopniowo odbudował monopol władzy. Zmieniły się jednak relacje między władzą a obywatelami. Zrezygnowano z terroru jako narzędzia sprawowania władzy, wprowadzono elementarne zasady praworządności i ograniczono kompetencje aparatu represji, zmniejszono ingerencję w prywatność obywateli, uznano prawo do wewnętrznej niezależności Kościoła katolickiego i jego kontaktów z Watykanem. Przedmiotem sporu z Kościołem była jednak kwestia zakresu, form i rozległości oddziaływania Kościoła na społeczeństwo. Władza poszerzyła granice wolności dla stowarzyszeń środowiskowych, niektórych związków twórczych i części czasopism oraz zwiększyła autonomię życia naukowego i uczelni wyższych. Dopuszczono do oddziaływania Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych na młodzież.

Po Październiku’56 powstały Kluby Inteligencji Katolickiej, które opowiadały się za kontynuacją reform demokratycznych i odrzucały dotychczasowy monopol Stowarzyszenia PAX na reprezentowanie katolików świeckich. Wśród inicjatorów klubów byli m.in. redaktorzy „Tygodnika Powszechnego”.  W KIK-ach znaczną rolę odgrywali członkowie rozwiązanych w 1949 r. młodzieżowych organizacji katolickich, najczęściej Sodalicji Mariańskich oraz niektórzy wykładowcy wyższych uczelni. Spośród kilkudziesięciu utworzonych klubów władze PRL zarejestrowały tylko pięć: w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Toruniu. Pozostałe musiały zaprzestać działalności. Kluby organizowały zebrania dyskusyjne ogólne i w sekcjach tematycznych, które tworzono zgodnie z zainteresowaniami członków. Większość zebrań dotyczyła problemów religii, życia Kościoła, kultury katolickiej, ale także ekonomii, historii najnowszej, literatury itd. Prowadzono też systematyczną pracę formacyjną z dziećmi, młodzieżą i rodzicami, organizowano obozy oraz wyjazdy turystyczne. Z Klubami ściśle współdziałali duszpasterze, wśród zapraszanych gości bywali też biskupi (m.in. prymas Stefan Wyszyński i kardynał Karol Wojtyła). Utrzymywano kontakty z ośrodkami katolickimi na Zachodzie, głównie we Francji i Włoszech.  Z KIK-ami związane były: „Tygodnik Powszechny”, miesięczniki „Znak” i „Więź”oraz Wydawnictwo Znak.

Poznański KIK został oficjalnie zarejestrowany przez władze 16 października 1957 r., a jego członkowie zdecydowali, że ich działalność będzie prowadzona w dwóch kierunkach: zewnętrznym i wewnętrznym. W ramach zewnętrznego  planowano odczyty o tematyce religijnej skierowane do szerszego grona osób,  akcje społeczne i charytatywne (np. poradnia rodzinna). Kierunek wewnętrzny miał dotyczyć działań o charakterze czysto religijnym  tj. konferencje religijne, rekolekcje, dni skupienia. Arcybiskup poznański Antoni Baraniak przyjął wobec poznańskiego KIK-u postawę zdystansowaną, gdyż obawiał się, że klub może zostać wykorzystany przez władze do działań mających na celu rozbicie jedności Kościoła.  Poznański klub cechowała maksymalna apolityczność. Pierwszym prezesem był Mieczysław Luziński (1957-1969).

Mała stabilizacja

Równolegle wprowadzono jednak szeroki program laicyzacji, którego narzędziem były między innymi programy szkolne. Zapewniono niewielki wzrost stopy życiowej, produkcję dóbr konsumpcyjnych oraz zaniechano przymusowej kolektywizacji wsi. Lata 60. XX w. przyniosły znaczny postęp w wyposażeniu gospodarstw domowych w kuchnie gazowe, pralki, lodówki, radia, następnie telewizory (45% rodzin w 1970 r.). Wzrósł poziom życia, higieny, co prowadziło do zmian obyczajów oraz powstawania nowych potrzeb materialnych. Rosła kolejka ludzi młodych oczekujących na mieszkanie (w 1970 r. liczyła milion osób). Władze próbowały zwiększyć liczbę oddawanych mieszkań przez obniżanie ich metrażu (norma 7 metrów kwadratowych na osobę) i standardu (ślepe kuchnie bez okien).

W tym okresie do podstawowych strategii przystosowania należało posiadanie dwóch prawd: prywatnej oraz drugiej wyrażanej publicznie, na przykład w miejscu pracy czy poprzez udział w corocznych pochodach pierwszomajowych, zebraniach i wiecach zwoływanych co pewien czas oraz wyborach do Sejmu. Natomiast w kręgu przyjaciół i rodziny można było narzekać na władzę, na ustrój, opowiadać polityczne dowcipy, kultywować pamięć o represjach stalinowskich czy 17 września 1939 r. Na naruszanie podziału na prawdy publiczne i prywatne decydowali się nieliczni, głównie przedstawiciele niepokornej inteligencji.

Ponowne przyspieszenie industrializacji

Już od 1957 r. odżyły tendencje do forsowania rozwoju przemysłu ciężkiego i surowcowego oraz zwiększania nakładów na przemysł zbrojeniowy. Przyspieszenie industrializacji kraju miało także związek z ogłoszoną w 1958 r. tezą Nikity Chruszczowa o współzawodnictwie między socjalizmem i kapitalizmem na gruncie gospodarczym oraz „dogonienia i prześcignięcia” najbardziej rozwiniętych krajów kapitalistycznych.  W 1963 r. decyzje te zostały dodatkowo wzmocnione przez wskazanie Polsce miejsca w planach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej – organizacji wyznaczającej kierunek gospodarki państw pozostających w orbicie politycznej zależności od Związku Sowieckiego. Polska została wówczas zobowiązana przez RWPG do częściowego finansowania inwestycji surowcowych w ZSRS i w Rumunii.

W Wielkopolsce przełomowym wydarzeniem dla rozwoju przemysłu stało się odkrycie w okolicach Konina i Turku złóż węgla brunatnego, które uznano za nadające się do eksploatacji.  W latach 1958-1964 wybudowano tam kopalnie odkrywkową „Adamów”, a trzy lata później wybudowano także elektrownię „Adamów”. Po połączeniu jej z elektrowniami w Pątnowie i Koninie, powstał w 1970 r. Zespół Elektrowni Pątnów-Konin-Adamów. W połowie lat 70.tych XX w. rozbudowano kopalnie o dwie nowe kopalnie odkrywkowe „Bogdałów” (1977 r.) oraz  „Władysławów” (1978 r.). Natomiast kopalnia węgla brunatnego „Konin” wydobywała węgiel w czterech innych odkrywkach. W wyniku tych inwestycji obszar wschodniej Wielkopolski zyskał nazwę Konińskiego Okręgu Przemysłowego.

Milenijna konfrontacja

W latach sześćdziesiątych XX w. kierownictwo PZPR starało się ograniczyć aktywność Kościoła i jego wpływ na społeczeństwo do czystej posługi religijnej. Efekt był odwrotny, wpływ Kościoła był nadal duży, uczestniczono w licznych pielgrzymkach i uroczystościach, zawieszano krzyże w szkołach i szpitalach, działały liczne duszpasterstwa. Religia katolicka w powszechnym odczuciu stanowiła nie tylko wiarę, ale również tradycję narodową, system prawd i pojęć porządkujących obyczaje i określających zbiorową tożsamość. Realizowana od 1956 r. nowenna milenijna miała rozbudzić polską religijność, wzmocnić jej maryjny aspekt, skupić naród wokół Kościoła, Częstochowy, Matki Boskiej, przygotować naród na jubileusz tysiąca lat przyjęcia Chrztu przez Polskę, który przypadał 1966 r. Odwoływano się do ludowej religijności, w której szczególne miejsce zajmował kult maryjny i potrzeba emocjonalnego wyrażania przynależności do Kościoła poprzez masowe uczestnictwo w mszach, procesjach i pielgrzymkach. Od lipca 1957 r. trwała się peregrynacja Obrazu Jasnogórskiego, która została przerwana we wrześniu 1966 r. przez władze, aresztujące kopię obrazu. Następnie pilnowano przez kolejne sześć lat aby nie wyjechał z Jasnej Góry na trasę pielgrzymki. Laicyzację i ateizm tysiące Polaków odczuwały jako zamach na narodową tożsamość. Natomiast aktywność Kościoła władze uznały za atak na państwowy program wychowawczy oraz zagrożenie dla  organizowanie i kontrolowanie życia społecznego.

Od 1958 r. władza rozpoczęła walkę z duchowieństwem i „klerykalizmem” szykanując duchowieństwo i Kościół na wiele sposobów. Gomułka dążył do złamania siły społecznej Kościoła i zmuszenia go do rezygnacji z ambicji kształtowania narodu. Władze nie zezwalały na budowanie kościołów w nowych dzielnicach miast, a wielkie społeczności robotnicze jak Nowa Huta czy Świdnik, miały pozostać wolne od wpływów religijnych. W latach 1957-1967 ważniejsze konflikty społeczne były pochodną walki partii z Kościołem – jak protesty o zdejmowanie krzyżów w szkołach, zburzenie kapliczek, zamykanie seminarium duchownego itp. Do największego konfliktu doszło w latach 1965-1966. Biskupi polscy z ław kończącego się soboru wysłali (18 listopada 1965 r.) orędzie do biskupów niemieckich na temat skomplikowanych stosunków polsko-niemieckich z prośbą o zapoczątkowanie dialogu pisząc: „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”. Te słowa stały się powodem długotrwałego ataku władz państwowych na Kościół.

Do apogeum konfliktu doszło wiosną 1966 r. podczas uroczystości Roku Milenium Chrztu Polski. Obchody Kościół zaplanował na wiele tygodni a towarzyszyła im wędrówka obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, której towarzyszyły dziesiątki tysięcy wiernych. władze usiłowały temu przeszkodzić – ostatecznie jak już wspomniano „aresztowany” przez milicję obraz przewieziono do Częstochowy, gdzie był pilnowany. Poznań dzięki historycznej roli jaką odegrał w początkach przyjęcia chrześcijaństwa, razem z Gnieznem i Jasną Górą, był miastem gdzie odbywały się główne, ogólnopolskie uroczystości milenijne. Rozpoczęły się 16 kwietnia 1966 r. w Bazylice Prymasowskiej w Gnieźnie, gdzie prymas przekazał arcybiskupowi Baraniakowi kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej wędrującej po Polsce. Następnego dnia, w otoczeniu tysięcy ludzi, obraz przewieziono do fary poznańskiej, a stamtąd do katedry, gdzie msze świętą celebrował arcybiskup Antoni Baraniak. Po południu w katedrze odbyła się uroczysta i publiczna sesja Episkopatu Polski. Z Archidiecezji Poznańskiej 22 kwietnia 1956 roku orszak wyruszył na Jasną Górę.

Równolegle partia i wojsko organizowały konkurencyjne uroczystości. Na publicznych wiecach atakowano prymasa Wyszyńskiego oraz próbowano dezorganizować i zagłuszać msze święte i zastraszać księży. W kwietniu 1966 r. Poznań był jednym z najważniejszych punktów na mapie obchodów zarówno Milenium Chrztu Polski, jak i Tysiąclecia Państwa Polskiego, ze względu na rolę jaka odgrywał przed dziesięcioma wiekami. Uroczystości państwowe zostały wpisane do planów centralnych obchodów, głównie ze względu na chęć ograniczenia rozmachu zaplanowanych uroczystości kościelnych. Zostały poprzedzone ogromną akcja propagandową przeprowadzoną przez wszystkie szczeble  władzy partyjno-rządowej. 17 kwietnia 1966 r. w Poznaniu (tego samego dnia kiedy trwały kościelne uroczystości milenijne) odbył się na placu Mickiewicza  wielki więc, z udziałem  przedstawicieli władz centralnych I sekretarzem KC PZPR Władysławem Gomułką, premierem Józefem Cyrankiewiczem i I sekretarzem KW PZPR Janem Szydlakiem i in. Frekwencja udziału publiczności w tej uroczystości została „zabezpieczona” przez zaplanowane wcześniej z ogromnym rozmachem działania logistyczne władz, m.in. 350 autokarów przywiozło delegatów z terenu województwa. Podczas wiecu przemawiający I sekretarz Władysław Gomułka zaatakował prymasa Wyszyńskiego: „Ten wojujący z naszym państwem ludowym nieodpowiedzialny pasterz pasterzy, który głosi, że nie będzie się korzył przed polską racją stanu, stawia swoje urojone pretensje do duchowego zwierzchnictwa nad narodem polskim wyżej niż niepodległość Polski.” Liczbę uczestników państwowej manifestacji szacuje się od 140 tysięcy do150 tysięcy.

Poznań stał się wówczas miejscem widowiskowego starcia dwóch wizji dziejów Polski. Wizja państwowa formułowała przesłanie, że PRL jest najlepszym co spotkało Polskę w trakcie istnienia jej państwowości, przypominała też o odwiecznych zmaganiach z niemiecką zaborczością oraz zwracała uwagę na nieuchronność sojuszu z ZSRS.  Natomiast wizja prymasa Stefana Wyszyńskiego i Episkopatu Polskiego podkreślała znaczenie katolicyzmu dla rozwoju cywilizacyjnego kraju, tymczasowość różnych form władzy politycznej oraz potrzebę wierności chrześcijańskim korzeniom państwa i narodu.

Walki z Kościołem partia nie wygrała, a kampania w 1966 r. znacznie poderwała autorytet Gomułki w szerokich warstwach społecznych. Po okresie maksymalnego zaostrzania konfliktu z Kościołem nastąpiło pod koniec roku jego wyciszenie.

Marzec 1968

Rok 1967 dał początek nowej kampanii, wymierzonej w „syjonistów”. Napięcia w PZPR o antyżydowskim podłożu zbiegły się z decyzją podjętą na wysokim szczeblu Komitetu Centralnego o zdjęciu ze sceny Teatru Narodowego „Dziadów” w reżyserii Kazimierza Dejmka. Inscenizacja wywołała silne reakcje publiczności, która w niektórych fragmentach dramatu Mickiewicza znajdowała aluzje do aktualnej sytuacji kraju.

8 marca 1968 r. odbył się na Uniwersytecie Warszawskim wiec studencki zwołany pod hasłem obrony relegowanych z uczelni Adama Michnika i Henryka Szlajfera. Studenci zostali pobici przez milicje i tzw. aktyw robotniczy. Ta brutalna interwencja wywołała falę demonstracji i solidarnościowych wieców na innych uczelniach, które rozpędziła także milicja. Dało to pretekst do rozprawy z niepokornymi w środowisku akademickim oraz antysemickiej czystki na stanowiskach kierowniczych w całym kraju. Zatrzymano około 2,5 tysiąca osób, kilkuset młodych ludzi przeszło przez więzienie, jednak dość szybko większość aresztowanych zwolniono. Wielu studentów relegowano z uczelni a setki wcielono do wojska.

Reakcją władz na protesty studenckie było zorganizowanie wieców w zakładach pracy oraz centrach miast. Padły na nich słowa potępienia „chuliganów”, „wichrzycieli” i ich „syjonistycznych prowodyrów”. Potępiono również część pisarzy, która protestowała przeciw zdjęciu „Dziadów”.

Kampania „antysyjonistyczna” i towarzysząca jej czystka kadrowa spełniała oczekiwania dużej części aparatu partyjnego (czterdziestolatków), którym umożliwiono podjęcie szturmu na stanowiska. W latach 1968-1969 w wyniku antysemickiej kampanii zostało zmuszonych do emigracji bez prawa powrotu ponad 15 000 obywateli.

W Poznaniu apogeum studenckich protestów trwało od 12 do 14 marca 1968 r., kiedy to w geście solidarności ze swoimi kolegami z innych ośrodków uniwersyteckich w kraju, młodzi ludzie kilkukrotnie demonstrowali w centrum miasta (plac Mickiewicza, przy pomniku wieszcza). Poszczególne manifestacje liczyły od kilkuset do nawet kilku tysięcy uczestników i były metodycznie rozpędzane przy pomocy pałek przez znaczne siły ZOMO. Wieczorem, 12 marca 1968 r. kilka tysięcy studentów przeszło pod położony niedaleko gmach KW PZPR. Obok skandowanych tego dnia haseł, które nie odbiegały tych znanych z innych miast („Prasa kłamie”, „Żądamy Dziadów”, etc.), do lokalnej historii roku 1956 nawiązywał okrzyk: „Niech żyją robotnicy Cegielskiego”, zaś zawołanie: „Robotnicy z nami” miało być przez studentów ponawiane wielokrotnie. Poznańskie władze partyjne wyraźnie żywiły pewne obawy związane z atmosferą panującą w zakładach pracy i prowadziły w tych dniach nieustanny monitoring robotniczych nastrojów ze szczególnym uwzględnieniem Zakładów Cegielskiego. Odpowiedź władz na studenckie wystąpienia w marcu 1968 r. nie ograniczyła się bynajmniej do brutalnych interwencji milicji wspieranych na tym polu przez ochotników spośród „aktywu robotniczego”. Niemal równocześnie rozpoczęła się bowiem intensywna kampania propagandowa mająca narzucić interpretację wydarzeń marcowych zgodnie z narracją władzy. Najważniejszym elementem tej nagonki zaaranżowanej przez poznańską PZPR był jednak „spontaniczny” wiec „przeciw wichrzycielom ładu i porządku publicznego”, który 16 marca 1968 roku zorganizowały władze na placu Mickiewicza. Zwołano tam kilkadziesiąt tysięcy w większości niezbyt zadowolonych z tego faktu robotników, którzy wyrażać mieli poparcie dla polityki partii i pierwszego sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki oraz domagać się wyciągnięcia konsekwencji wobec uczestników zajść.

Kazimierz Barcikowski, który w listopadzie 1968 r. objął w stolicy Wielkopolski stanowisko I sekretarza KW PZPR rozpoczął swoje urzędowanie w Poznaniu od lektury dostarczonych mu bezpośrednio do pokoju teczek zawierających wszelkie możliwe informacje na temat przyczyn oraz przebiegu Poznańskiego Czerwca’56, co miało mu pomóc zrozumieć specyfikę obcego mu miasta.

Marzec’68 przyniósł szereg negatywnych konsekwencji dla wyższych uczelni, których autonomia została jeszcze bardziej ograniczona. Dokonano licznych zmian kadrowych, obsadzono na istotnych stanowiskach naukowców, którzy wystąpili przeciw studentom, powołano „docentów marcowych” (bez habilitacji) za to pewnych politycznie. Zwolniono wielu profesorów. Marzec’68 był doświadczeniem pokoleniowym młodej inteligencji, który wpłynął na jej postawę – głęboki dystans wobec systemu, ostateczną utratę wiary w możliwość ewolucyjnego przeobrażenia się komunizmu w PRL,  skłonność do kontestowania oficjalnych norm i zachowań. To studenci m.in. kontestowali interwencję wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 r. Bezpośrednim skutkiem Marca’68 było podjęcie różnych prób działalności konspiracyjnej i zintensyfikowanie wymiany intelektualnej z paryską „Kulturą”. Przemytu książek emigracyjnych przez Tatry dokonywała tzw. grupa „taterników”, której uczestników aresztowano w 1969 roku.

KALENDARIUM

1957

16 stycznia – zarząd Związku Młodych Demokratów podjął uchwałę o samorozwiązaniu. Część jego struktur na czele z Przemysławem Górnym kontynuowała jednak nielegalną działalność. W październiku 1957 członkowie organizacji warszawskiej publicznie wystąpili w obronie likwidowanego tygodnika „Po prostu”. Ze względu na nasilające się represje ze strony władz, ZMD ostatecznie zakończył działalność w lutym 1958.

20 stycznia –  odbyły się wybory do sejmu, które poprzedziły pozory prawdziwej demokratycznej kampanii wyborczej stwarzane przez ekipę I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki. Społeczeństwo i Kościół licząc na poważne zmiany  w systemie politycznym PRL wzięły aktywnie w niej udział. Stworzono jedną listę wyborczą zgłoszoną przez Front Jedności Narodu, a partyjna propaganda nawoływała do głosowania bez skreśleń – co miało zapewnić mandaty poselskie pierwszym osobom na liście. Wybory uwiarygodniły ekipę  W. Gomułki, a do urn poszło aż 94 procent uprawnionych do głosowania.

25 marca – podpisane zostały Traktaty rzymskie, na mocy których utworzona została Europejska Wspólnota Gospodarcza, która po traktacie w Maastricht w 1992 r. stała się jednym z filarów Unii Europejskiej. Traktaty zostały podpisane przez  Belgię, Holandię, Luksmburg, Francję, RFN i Włochy.

5 czerwca – w trakcie wizyty w zakładach H. Cegielskiego w Poznaniu Władysław Gomułka, nawiązując do „tragicznych wypadków” Czerwca 1956, zaapelował o zapuszczenie nad nimi „żałobnej kurtyny milczenia”.

28 czerwca – odbyły się oficjalne obchody pierwszej rocznicy Poznańskiego Czerwca 1956. Powstał Miejski Komitet Obchodu Rocznicy 28 Czerwca.

wrzesień – decyzją władz zlikwidowany został tygodnik „Po Prostu”, co w październiku wywołało pięciodniowe protesty studenckie na ulicach.

2 października – Adam Rapacki na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych przedstawił propozycję (tzw. Plan Rapackiego) utworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej

4 października – ZSRS wystrzelił pierwszy sputnik, dając początek rywalizacji supermocarstw o dominację w kosmosie.

16 października  – poznański KIK został oficjalnie zarejestrowany przez władze.

1958

25 lutego – Sejm PRL podjął uchwałę o zorganizowaniu obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego w latach 1960–1966

18–21 września – odbył się pierwszy festiwal muzyki jazzowej Jazz Jamboree w Warszawie

listopad – Zachód odrzucił propozycję ZSRS aby przekształcić Berlin Zachodni w wolne, zdemilitaryzowane miasto. Stało się to początkiem kryzysu berlińskiego.

20 grudnia – Rada Ministrów wydała uchwałę o  budowie odkrywkowej kopalni węgla brunatnego w okolicach Turku. Złoża tego surowca zostały odkryte przez geologa dr. Adama Patlę. Kopalnię wybudowano w latach 1959–1964, a nakłady inwestycyjne wyniosły  ogółem 2365 milionów złotych.

1959

3 lutego – do Polski wróciły polskie historyczne skarby narodowe: Szczerbiec, Kronika polska Galla Anonima i insygnia koronacyjne, ewakuowane po wybuchu II wojny światowej do Francji, a następnie do Kanady.

22 kwietnia – uchwalono ustawę o zwalczaniu niedozwolonego wyrobu spirytusu, która obowiązywała do 2001 r. Wprowadzała wysokie kary grzywny, a produkcja bimbru nawet wyłącznie na tzw. własny użytek był zagrożony kara do 3 lat więzienia i grzywną od 5 tysięcy złotych.  Produkcja bimbru w „znacznych rozmiarach” była karana więzieniem od 2 do 5 lat i grzywną nie niższą niż 30 tysięcy złotych. Karany był także sam fakt posiadania i przechowywania aparatury czy gotowego produktu.

31 lipca – z powodu „przejściowych trudności w zaopatrzeniu w mięso” Ministerstwo Handlu Wewnętrznego ogłosiło, że każdy poniedziałek będzie we wszystkich państwowych zakładach gastronomicznych dniem bezmięsnym.

1960

16 lutego – sesja Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodowej rozpoczęła zorganizowane przez władze obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego.

20 lutego – I Sekretarzem KW PZPR w Poznaniu został Jan Szydlak, ślusarz pochodzący z Siemianowic Śląskich. Z powodu używania przez niego w oficjalnych wystąpieniach gwary śląskiej był on częstym obiektem dowcipów krążących wśród Poznaniaków. Funkcję te pełnił do 1968 r.

15 lipca – miała miejsce premiera filmu historycznego Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda zrealizowanego w 550. rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Wydarzenie to było częścią obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego. Film obejrzało 32 miliony widzów.

Wrzesień – rozpoczęto prace związane z  budową kopalni „Adamów” w okolicach Turku, które zakończono w 1967 r. Łączny koszt tej inwestycji wyniósł 2679 milionów złotych

1961

12 kwietnia – rosyjski pilot Jurij Gagarin jako pierwszy człowiek okrążył Ziemię po jej orbicie satelitarnej w statku kosmicznym Wostok 1, tym samym zostając pierwszym kosmonautą.

25 do 27 sierpnia – w Sopocie odbył się pierwszy Międzynarodowy Festiwal Piosenki

12–13 sierpnia – rozpoczęto budowę Muru Berlińskiego, jednego z najważniejszych symboli zimnej wojny i podziału Niemiec. Władze NRD, aby zapobiec ucieczkom jej obywateli do RFN, zbudowały 156 km długości systemu umocnień, rozdzielający do 1989 r. Berlin Zachodni od Berlina Wschodniego.

1962

16–28 października – wywiązał się kryzys kubański, wywołany rozmieszczeniem przez ZSRS na Kubie pocisków balistycznych z głowicami atomowymi zagrażających USA. Pod naciskiem USA, grożącym interwencją militarną, ZSRS zaniechał instalacji nośników broni nuklearnej na Kubie. W wyniku kryzysu świat znalazł się na krawędzi wojny nuklearnej.

1963

19 do 23 czerwca – odbył się I Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu

21 października – Józef Franczak ps. „Lalek”, jeden z ostatnich ukrywających się żołnierzy podziemia niepodległościowego został zastrzelony przez oddział likwidacyjny Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej (ZOMO) we wsi Majdan Kozic Górnych

1964

14 marca – w proteście przeciwko zaostrzeniu cenzury i zmniejszaniu nakładów na kulturę ogłoszony został List 34, podpisany przez intelektualistów, publicystów i literatów. Spotkał się on z poparciem intelektualistów angielskich i włoskich oraz represjami ze strony władz polskich. W odpowiedzi w kwietniu 600 polskich literatów podpisało kontrlist, sprzeciwiający się propagandzie prasy zachodniej i Radia Wolna Europa.

15 października – został usunięty z przywództwa ZSRS Nikita Chruszczow. Nowym przywódca został Leonid Breżniew.

1965

11 stycznia – arcybiskup Antoni Baraniak powołał Komitet Obchodów Tysiąclecia Chrześcijaństwa w Archidiecezji Poznańskiej, którym kierował biskup Tadeusz Etter.

18 marca –  Jacek Kuroń i Karol Modzelewski upublicznili na Uniwersytecie Warszawskim  List otwarty do partii, w którym skrytykowali centralistyczną biurokrację w PZPR. W lipcu zostali skazani na karę więzienia.

19 marca – w więzieniu mokotowskim w Warszawie wykonano wyrok śmierci na Stanisławie Wawrzeckim, skazanym w trybie doraźnym za udział w tzw. aferze mięsnej, w ramach której aresztowano 400 osób podejrzanych o kradzież mięsa, zamianę towaru, fałszowanie faktur i wręczanie łapówek. Była to próba przerzucenia przez władze odpowiedzialności za permanentny niedobór mięsa w sprzedaży na działalność spekulacyjną i sabotaż.

8 kwietnia – ZSRS i PRL podpisały wzajemny układ o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy.

czerwiec 1965 – został zorganizowany przez Towarzystwo Przyjaźni Polsko–Radzieckiej pierwszy Festiwal Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze.

18 listopada – uczestniczący w II Soborze Watykańskim biskupi polscy wystosowali do biskupów niemieckich orędzie w formie listu, w którym prosili o wzajemne wybaczenie krzywd. List, zawierający deklarację „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”, został przez komunistyczne władze polski uznany za akt zdrady narodowej.

1966

30 stycznia – List Pasterski Episkopatu Polski został odczytany we wszystkich kościołach w Polsce.  Zawierał panoramę losów chrześcijaństwa, Kościoła i narodu. List był symbolicznym rozpoczęciem jubileuszu Milenium Chrztu Polski.

13 kwietnia  –  m. in. oficerowie Ludowego Wojska Polskiego przeprowadzili w 3620, czyli niemal we wszystkich wsiach województwa poznańskiego, pogadanki polityczno–historyczne, w których uczestniczyło ponad 260 tysięcy osób w ramach przygotowań do państwowych obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego.

14 kwietnia – w gnieźnieńskiej katedrze arcybiskup Karol Wojtyła odprawił mszę świętą, w której uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy wiernych. Równolegle władze państwowe zorganizowały w Gnieźnie „obchody tysiąclecia państwa polskiego”, w ramach których zorganizowano defiladę wojskową wygłoszono wiele przemówień politycznych i antykościelnych. Zaczął narastać  konflikt wokół obchodów Millenium Chrztu Polski między władzami PRL a Kościołem, przy równoczesnym masowym udziale Polaków w uroczystościach milenijnych w całej Polsce.

16 kwietnia  – w katedrze w Gnieźnie rozpoczęły się ogólnopolskie uroczystości milenijne, na których prymas Wyszyński przekazał  arcybiskupowi Antoniemu Baraniakowi kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej wędrującej po Polsce. Orszak milenijny wraz z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej wyruszył w drogę z Gniezna do Poznania, pokonując trasę: Iwno, Kostrzyn, Swarzędz, Antoninek, Osiedle Warszawskie, Komandorię,  most św. Rocha, pl. Bernardyński, Wielkie Garbary, Wodną, pl. Kolegiacki aż do fary poznańskiej, gdzie do zabranych około  godz. 20.00 przemówił kardynał Stefan Wyszyński.

17 kwietnia – orszak z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej  został przewieziony z poznańskiej fary do katedry w obecności tysięcy wiernych. W katedrze obraz został zawieszony na  tle konturów mapy Polski. Msze świętą celebrował arcybiskup Antoni Baraniak. Po południu w katedrze odbyła się uroczysta i publiczna sesja Episkopatu Polski. Pod koniec uroczystości prymas wraz z episkopatem złożyli okolicznościowy wieniec na grobie pierwszych Piastów.

17 kwietnia – władze komunistyczne zorganizowały placu A. Mickiewicza w Poznaniu wiec z okazji oficjalnych obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego, z udziałem  przedstawicieli władz centralnych I sekretarzem KC PZPR Władysławem Gomułką, premierem Józefem Cyrankiewiczem i lokalnych I sekretarzem KW PZPR Janem Szydlakiem, przewodniczącym Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej  Franciszkiem Szczerbalem, przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu Jerzym Kusiakiem. Na trybunie honorowej znaleźli się także rektorzy poznańskich uczelni, posłowie, dowódcy jednostek wojskowych, przedstawiciele licznych stowarzyszeń i organizacji społecznych – łącznie 220 osób. Władze oszacowały frekwencję od 140 – 150 tysięcy uczestników.

22 kwietnia – z archidiecezji poznańskiej wyruszył uroczysty orszak duchownych i wiernych na Jasną Górę w Częstochowie.  Według oceny władz tego dnia w okolicach katedry zebrało się około 8 tysięcy osób a na trasie samochodu wiozącego kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej stało kolejne 5 tysięcy osób.

3 maja – w Częstochowie w klasztorze na Jasnej Górze odbyły się główne kościelne uroczystości 1000–lecia Chrztu Polski.

2–6 maja – Poznań był jednym z punktów etapowych „Sztafety Tysiąclecia”, która odwiedzała miejscowości na szlaku II Armii Wojska Polskiego. Była to kolejna impreza władz  partyjno–państwowych zorganizowana w ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego.

4 września – funkcjonariusze organów bezpieczeństwa na polecenie władz „internowały” w klasztorze paulinów w Częstochowie podróżujący po Polsce od 1957 r. obraz Matki Bożej Częstochowskiej. W późniejszym czasie po Polsce pielgrzymowały jego puste ramy, gromadzące wokół siebie tłumy wiernych.

1967

13 kwietnia – w Sali Kongresowej w Warszawie wystąpił zespół muzyczny The Rolling Stones.

5–12 czerwca – wojna sześciodniowa między Izraelem a państwami arabskimi wywołała w Polsce kampanię antysemicką. 12 czerwca rząd PRL zerwał stosunki dyplomatyczne z Izraelem. 19 czerwca I sekretarz PZPR Władysław Gomułka na VI Kongresie Związków Zawodowych wygłosił transmitowane w telewizji przemówienie, w którym uznał za zdrajców polskich Żydów popierających politykę państwa Izrael.

lipiec – w Połczynie–Zdroju odbył się pierwszy Festiwal Piosenki Żołnierskiej, w następnych  latach przeniesiony do Kołobrzegu

1968

16 stycznia – władze zawiesiły wystawianie w Warszawie przedstawień  Dziadów Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Premiera sztuki odbyła się w listopadzie 1967 r. z okazji 50. rocznicy rewolucji październikowej.

30 stycznia – w Warszawie przeciwko zdjęciu przez cenzurę spektaklu Dziady odbył się pod pomnikiem Adama Mickiewicza wiec studencki, na którym zaczęto zbierać podpisy pod apelem o przywrócenie spektaklu.

29 lutego – na nadzwyczajnym zebraniu Związku Literatów zaprotestowano przeciwko cenzurze i zdjęciu z afisza Dziadów. Stefan Kisielewski nazwał politykę władz PRL jako „dyktaturą ciemniaków”.

8 marca – w obronie usuniętych 4 marca z Uniwersytetu Warszawskiego Adama Michnika i Henryka Szlajfera i w proteście przeciwko cenzurze i zakazowi wystawiania Dziadów studenci zorganizowali wiec, który został brutalnie spacyfikowany milicję, służbę bezpieczeństwa oraz Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej (ORMO).

12–14 marca – w Poznaniu odbyły się nasilone protesty studenckie pacyfikowane aresztowaniem i biciem ich uczestników nawiązujące do protestów na uczelniach w Warszawie, Gdańsku, Krakowie i Wrocławiu. 16 marca władze zorganizowały w Poznaniu  „spontaniczny” więc, na którym potępiono zgromadzenia studenckie

19 marca – I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka na wiecu aktywu PZPR w Sali Kongresowej wygłosił antysyjonistyczne przemówienie, w którym twierdził, że inspiratorami zajść byli „ludzie pochodzenia żydowskiego, syjoniści i reakcjoniści”. Na skutek wynikających z tego represji z Polski wyemigrowało około 13 tys. osób pochodzenia żydowskiego.

20–21 sierpnia – w odpowiedzi na Praską Wiosnę wojska Układu Warszawskiego przeprowadziły interwencję w Czechosłowacji. W zajęciu kraju i jego  okupacji wzięły udział formacje Ludowego Wojska Polskiego.

8 września – Ryszard Siwiec, filozof i żołnierz Armii Krajowej, protestując przeciwko inwazji na Czechosłowację dokonał publicznego samospalenia na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie. Zmarł 12 września w Szpitalu Praskim w Warszawie na skutek oparzeń.

27 listopada –  funkcję I Sekretarza KW PZPR w Poznaniu objął Kazimierz Barcikowski, inżynier agronom i ekonomista. Pełnił on tę funkcję do 31 grudnia 1970.

1969

16 stycznia – samospalenie studenta Jana Palacha pod pomnikiem Wacława w Pradze w proteście przeciw stłumieniu Praskiej Wiosny.

21 lipca – lądowanie amerykańskich astronautów Neila Armstronga i Edwina Aldrina na Księżycu w ramach programu Apollo. Transmisja wydarzenia została zaprezentowana w polskiej telewizji.

1970

9–24 lutego – odbył się tzw. proces taterników. Oskarżeni o przemycanie dokumentów i nielegalnej literatury przez granicę polsko–czechosłowacką. Skazani zostali na kilka lat więzienia za „działanie na szkodę Państwa Polskiego”.

6–8 grudnia – w trakcie wizyty kanclerza RFN Willy’ego Brandta w Warszawie został podpisany układ o normalizacji stosunków między PRL a RFN, w którym RFN potwierdziła nienaruszalność granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

12 grudnia – telewizja i radio poinformowały społeczeństwo o wprowadzeniu następnego dnia podwyżki cen podstawowych artykułów żywnościowych w ramach planowanej reformy gospodarczej. Równocześnie przeprowadzono koncentrację oddziałów MO i powiązanych z nią formacji (ZOMO, ORMO i innych).

14 grudnia – rozpoczęły się strajki i demonstracje uliczne robotników w Gdańsku i Gdyni, zainicjowane w Stoczni im. Lenina. 15 grudnia Władysław Gomułka podjął decyzję o użyciu broni przez milicję i wojsko, które dołączyło do tłumienia protestów. Walki uliczne trwały cały dzień, podpalone zostały m. in. budynki Komitetu Wojewódzkiego PZPR. 16 grudnia odbyły się również demonstracje w Słupsku i Elblągu. 17 grudnia wojsko zabiło w Gdyni 18 ludzi, którzy w odpowiedzi na  apel wicepremiera Stanisława Kociołka z dnia poprzedniego udali się do pracy. Tego dnia pracownicy Stoczni im Adolfa Warskiego w Szczecinie zorganizowali przemarsz ulicami miasta. Doszło do walk z milicją i podpalenia budynku KW PZPR, zaatakowano więzienie i budynek prokuratury. W wyniku kilkudniowych starć z milicją i wojskiem zginęło ogółem 45 ludzi a 165 zostało rannych.

17/18 grudnia – w nocy w obawie przed wybuchem strajków w Poznaniu na wniosek Komitetu Wojewódzkiego PZPR sprowadzono w trybie alarmowym z Krosna Odrzańskiego na poligon w Biedrusku 4 Dywizję Zmechanizowaną liczącą 4,5 tysiąca żołnierzy, 149 czołgów i 230 transporterów opancerzonych . W poznańskich jednostkach wojskowych dodatkowo wyznaczono 1700 żołnierzy oraz 40 czołgów „dla ochrony obiektów użyteczności publicznej (m. in. KW PZPR, Wojewódzkiej Rady Narodowej, Miejskiej Rady Narodowej)”.

20 grudnia – na VII Plenum KC PZPR podjęta został decyzja o pozbawienia Gomułki stanowiska I sekretarza, które objął Edward Gierek. W lutym 1971 r. Gomułkę i jego najbliższych współpracowników usunięto z Komitetu Centralnego