Wielkopolska Teka Edukacyjna

Biogramy

[kliknij nazwisko, aby przejść do biogramu]

Antosiewicz Stefan

Baraniak Antoni

Bąk Wojciech

Białek Czesław

Ciepliński Łukasz

Iłłakowiczówna Kazimiera

Kasznica Stanisław

Kpt. Kempiński Jan

Kędzierski Władysław

Matyja Stanisław

por. Mocek Czesław

Rzewuski Andrzej

Strzałkowski Roman

Woś Jan

Stefan Antosiewicz (1918-1998) – kierownik i szef Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu w latach 1945-1947. Wysoki rangą funkcjonariusz resortu bezpieczeństwa w pierwszym dziesięcioleciu Polski Ludowej, a w następnych latach wiceminister Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Przed II wojną związany z ruchem komunistycznym. W październiku 1939 r. przedostał się do okupowanego przez sowietów Lwowa, następnie w 1942 r. zrzucony w ramach grupy specjalnego przeznaczenia NKWD mjr Siergieja Wołokitina „Serga” na Wileńszczyznę. Karierę w resorcie bezpieczeństwa PKWN rozpoczął w Lublinie w listopadzie 1944 r., gdzie został zastępcą kierownika WUBP. W latach 4 IV 1945 r.-2 VI 1947 kierował WUBP w Poznaniu, które objął po płk. Stanisławie Szocie, który przez pierwsze trzy miesiące urzędowania nie potrafił zorganizować kadr i terenowych jednostek władz bezpieczeństwa. Następnie w 1947 r. został szefem WUBP w Katowicach, a w 1948 r. został przeniesiony do Warszawy, gdzie do 1954 r. był dyrektorem Departamentu I MBP, czyli kontrwywiadu. W 1954 po reorganizacji resortu, Antosiewicz został zatrudniony na stanowisku wiceministra, gdzie odpowiadał za Komendę Główną Terenowej Obrony Przeciwlotniczej, Komendę Główną Straży Pożarnej, Zarząd Spraw Socjalnych, Główny Komitet Przeciwpowodziowy. Na stanowisku wiceministra pozostał do 1959 r. Został także  prezesem Zarządu Głównego Aeroklubu PRL. Jego kariera została zatrzymana w końcu lat sześćdziesiątych. Na podstawie zarządzenia szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 5 marca 1968 r., zespół wyznaczonych oficerów przeprowadził kontrolę Aeroklubu PRL. Wykryto szereg nieprawidłowości. W związku z tym prokuratura wszczęła śledztwo, w wyniku którego Antosiewicz złożył w 1969 r. rezygnację ze stanowiska prezesa Aeroklubu, która została przyjęta przez zarząd. Ostatecznie, choć prokuraturze udało się potwierdzić wiele nieprawidłowości, a SB w toku czynności operacyjnych otrzymała również szereg dodatkowych dowodów nadużyć, sprawa została umorzona na mocy amnestii. Wiosną 1970 r. Stefan Antosiewicz wystąpił z wnioskiem o przyznanie renty milicyjnej. Zmarł w Warszawie 15 maja 1998 r.

 

Antoni Baraniak (1904-1977) – arcybiskup metropolita poznański, sekretarz prymasa Augusta Hlonda oraz prymasa  Stefana Wyszyńskiego.

W 1920 wstąpił do Towarzystwa Salezjańskiego. W 1930 przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1933-1948 był sekretarzem i kapelanem prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda. Po jego śmierci kontynuował te funkcje u boku prymasa Stefana Wyszyńskiego. W 1951 r. został nominowany biskupem pomocniczym archidiecezji gnieźnieńskiej i kierował Sekretariatem Episkopatu Polski.

W nocy z 25 na 26 września 1953 wraz z kardynałem Wyszyńskim został aresztowany przez komunistyczne władze pod zarzutem „wrogiej działalności antypaństwowej” i osadzony w więzieniu na Mokotowie w Warszawie, gdzie przebywał bez wyroku do 30 października 1956 roku. W więzieniu był 145 razy przesłuchiwany przez pracowników Urzędu Bezpieczeństwa i poddawany torturom w celu wymuszenia na nim zeznań obciążających kardynała Wyszyńskiego, któremu zamierzano wytoczyć proces sądowy o zdradę państwa i działalność kontrrewolucyjną. Mimo popełnionych na nim zbrodni i nieludzkich warunków, w których był przetrzymywany, Baraniak nie złożył fałszywych zeznań przeciwko prymasowi.

Po zwolnieniu go z więzienia, bp Baraniak kontynuował pracę w Sekretariacie Episkopatu Polski.

W 1957 roku papież Pius XII mianował go arcybiskupem metropolitą poznańskim. Arcybiskup Baraniak uczestniczył w latach 1962-1965 w Soborze Watykańskim. W 1966 roku przewodniczył w obchodach tysiąclecia chrztu Polski. Był inicjatorem utworzenia w 1974 roku Papieskiego Wydziału Teologicznego w Poznaniu. Zmarł 13 sierpnia 1977 po długiej i ciężkiej chorobie.

W 2019 roku prezydent Andrzej Duda pośmiertnie odznaczył arcybiskupa Antoniego Baraniaka Orderem Orła Białego.

 

Wojciech Bąk (1907-1961) – poeta, dramatopisarz, eseista, wydawca.

Ukończył gimnazjum klasyczne w Ostrowie Wielkopolskim. Działał w Towarzystwie Tomasza Zana, młodzieżowej organizacji niepodległościowej aktywnej na ziemiach zaboru pruskiego. Po ukończeniu w 1929 r. studiów (filologia polska i filozofia) na Uniwersytecie Poznańskim pracował jako nauczyciel w poznańskich gimnazjach Marii Magdaleny i Ignacego Paderewskiego. Uczestniczył w życiu literackim Poznania jako członek grupy Loża i współredaktor Życia Literackiego. Publikował w „Głosie Prawdy Literackiej”, „Tęczy”, „Pionie, „Skamandrze, „Prosto z mostu” i „Roczniku Literackim”. W 1938 r. został odznaczony Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literackiej, od 1934 r. nadawanym corocznie osobom zasłużonym dla polskiej literatury wybitnym twórcom, opiekunom piśmiennictwa polskiego, wydawcom literatury pięknej, edukatorom i promotorom czytelnictwa. W tym samym roku został również uhonorowany nagrodą imienia Jana Kasprowicza. W 1939 r. odbył podróż do Włoch. W czasie okupacji niemieckiej 1939-1945 pracował w Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie. Pod pseudonimami Jan Kowalewicz i Konrad Wallen publikował wówczas wiersze w konspiracyjnym tygodniku „Kultura Polska”. Po upadku powstania warszawskiego został wywieziony do obozu pracy w Cottbus, gdzie na skutek bombardowania doznał ciężkich obrażeń głowy. Po zakończeniu wojny powrócił do Poznania. W latach 1945-1947 redagował wraz z Jarosławem Iwaszkiewiczem „Życie Literackie” oraz był prezesem poznańskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Ponadto pełnił funkcje kierownika literackiego w Teatrze Nowym i wydawnictwie swojego brata, Władysława. Publikował w „Głosie Wielkopolskim”, „Głosie Katolickim”, „Tygodniku Powszechnym” oraz „Dziś i jutro”. W 1945 otrzymał nagrodę literacką miasta Poznania, a w 1949 nagrodę Episkopatu Polski. Po przyjęciu w 1949 r. przez Związek Literatów Polskich socrealizmu jako obowiązującego kierunku literackiego jego poezja religijna przestała być akceptowana przez oficjalne środowiska twórcze. W czerwcu 1950 Wojciech Bąk na zjeździe Związku Literatów Polskich w Warszawie rzekomo zamierzał wygłosić przemówienie o niszczeniu literatury i kultury polskiej przez Żydów i zapowiedział popełnienie samobójstwa. Został umieszczony w zakładzie psychiatrycznym, gdzie był poddawany szykanom psychicznym i fizycznym. Po opuszczeniu zakładu stał się persona non grata w poznańskim środowisku artystyczno-literackim. Insynuowano jego antysemityzm i homoseksualizm. 18 maja 1952 roku został zatrzymany i ponownie zamknięty w szpitalu psychiatrycznym w Gnieźnie. W maju 1953 r. został usunięty ze Związku Literatów Polskich. Po przywróceniu go do Związku po odwilży październikowej 1956 r., wystąpił z niego z własnej woli. W 1956 r. katolickie wydawnictwo Pallottinum wydało jego tom poezji „Modlitwa”. W kolejnych latach tomiki jego wierszy były publikowane przez wydawnictwo PAX. W ostatnich latach życia był prześladowany i inwigilowany przez komunistyczne władze. Z jego mieszkania skradziono m. in. rękopisy jego utworów. Zmarł w 1961 r. w Poznaniu w nieustalonych okolicznościach. Pochowany został na tamtejszym Cmentarzu Miejskim na Junikowie. W 1982 r. został przeniesiony na Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Obecnie przyznawana jest Nagroda Poetycka im. Wojciecha Bąka.

 

Czesław Białek (1920-1984) – jezuita, żołnierz Armii Krajowej, misjonarz, antropolog, działacz społeczny i niepodległościowy

W 1932 wstąpił do Małego Seminarium oo. jezuitów w Łęczycy. Od 1940 r. studiował filozofię na  tajnych kompletach w Nowym Sączu. Współorganizator ucieczki  Żydów z getta w Nowym Sączu. Jako żołnierz Armii Krajowej uczestniczył w powstaniu warszawskim, w czasie którego został ciężko ranny w obie nogi (lewa została amputowana w w 1971 r., od 1974 r. poruszał się na wózku inwalidzkim). W 1950 r. przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1951-1952 był członkiem organizacji podziemnej Wolna Młodzież w Warszawie. W 1953 r. został skazany na 7 lat więzienia i osadzony w Zakładzie Karnym w Rawiczu, następnie we Wronkach, objęty amnestią w 1956 r. Organizator zbiórki krwi dla Węgrów w czasie powstania węgierskiego. Przy Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu założył Zrzeszenie Studentów Katolików i Studenckiego Komitetu Pomocy Więźniom Politycznym, w ramach którego organizował pomoc materialną dla więźniów w Rawiczu, Wronkach, Sieradzu, Fordonie i Strzelcach Opolskich. Aresztowany i osadzony w 1959-1960. w W 1960 ukończył Uniwersytet im. Adama Mickiewicza na wydziale biologii i nauk o ziemi. Od początku lat 60-tych organizował pomoc materialną dla misji w Indiach, Indonezji, Zambii, Burundi, Ekwadorze. Od 1977 r. współpracował z ROPCiO. W 1978 r. wizytował polskie misje w Zambii. Organizował zbiórkę i wysyłkę darów do 42 krajów Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. odwiedzał internowanych w ośrodkach odosobnienia. Zorganizował bank bezpłatnych lekarstw przy kościele oo. jezuitów w Poznaniu. Opublikował wiele prac na temat antropologii i religii, współpracował z licznymi towarzystwami antropologicznymi i etnograficznymi.

 

Łukasz Ciepliński (1913-1951), ps. „Pług”, „Ostrowski”. Urodzony w Kwilczu (Wielkopolska)

podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, żołnierz ZWZ-AK oraz NIE i DSZ, prezes IV Komendy Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.

Po ukończeniu szkoły powszechnej, ukończył Korpus Kadetów w Rawiczu. Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 jako dowódca kompanii przeciwpancernej. Walczył w bitwie nad Bzurą, gdzie zniszczył sześć czołgów niemieckich. Następnie brał udział w obronie Warszawy. Zaangażowany w działalność konspiracyjną na Rzeszowszczyźnie. W ZWZ objął funkcję komendanta Obwodu Rzeszów, a od 1941 stał na czele Inspektoratu Rejonowego ZWZ/AK-Podokręg Rzeszów i zajmował to stanowisko aż do lutego 1945. Brał udział w wielu akcjach bojowych. Wykazywał nieprzeciętne zdolności konspiracyjne (bezwzględnie wymagał przestrzegania jej zasad) i dowódcze, rozwagę i odwagę w podejmowanych decyzjach. Doprowadził do doskonałego zorganizowania struktur wywiadu i kontrwywiadu. Duże znaczenie miała obserwacja niemieckich doświadczeńV-2, prowadzonych na poligonie w Bliznej. Przyczynił się do uruchomienia na Rzeszowszczyźnie konspiracyjnej wytwórni granatów. W ramach akcji „Burza” dowodził działaniami bojowymi wyzwalając teren inspektoratu spod okupacji niemieckiej. Sceptycznie nastawiony do współpracy AK z Sowietami,  zdecydował o kontynuowaniu konspiracji. Był przeciwny ujawnianiu się żołnierzy AK i wstępowaniu ich do ludowego WP. W sierpniu 1945 został komendantem Okręgu DSZ Kraków, następnie prezesem Okręgu Krakowskiego WiN. Od grudnia 1945 do końca 1946 był komendantem Obszaru Południowego WiN. Dostarczał materiały informacyjne WiN prymasowi Augustowi Hlondowi i abp. Adamowi Sapieże. Po rozbiciu przez urząd bezpieczeństwa II i  III Zarządu Głównego WiN, w styczniu 1947 został prezesem IV Zarządu Głównego WiN. 28 listopada 1947 został aresztowany w Zabrzu. Przeszedł brutalne śledztwo, prowadzone pod nadzorem sowieckim, podczas którego podawano mu środki psychotropowe. Był przetrzymywany w warszawskim więzieniu mokotowskim. Zachowały się grypsy więzienne adresowane do rodziny z ostatnich miesięcy życia Cieplińskiego, które stanowiły jego testament duchowy. Rozprawa odbyła się w październiku 1950 przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie, który skazał go na 5-krotną karę śmierci. 1 marca 1951 o godz. 20.00, Łukasz Ciepliński został zamordowany strzałem w tył głowy w piwnicy więzienia na Mokotowie w Warszawie. Miejsce pochówku jest nieznane.

W 60. rocznicę zamordowania Łukasza Cieplińskiego i członków komendy IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, w 2011 roku ustanowiono dzień 1 marca jako Narodowy Dzień Pamięci o „Żołnierzach Wyklętych”.

 

Kazimiera Iłłakowiczówna (1888–1983) poetka, prozatorka, tłumaczka. Urodziła się w Wilnie. Wykształcenie średnie zdobywała m.in. w Warszawie, w Genewie, w Oksfordzie. Maturę zdała w Petersburgu w 1910 r. Cztery lata później uzyskała absolutorium w zakresie filologii polskiej i angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Po odzyskaniu niepodległości wróciła do Warszawy, gdzie pracowała jako urzędniczka w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a w maju 1926 r. podjęła pracę w Ministerstwie Spraw Wojskowych na stanowisku osobistego sekretarza Jozefa Piłsudskiego. Fascynację Marszałkiem opisała w trzech książkach: „Ścieżka obok drogi” (1939), „Słowik litewski. Poezja” (1936) i „Wiersze o Marszałku Piłsudskim. 1912–1935” (1936). Należała do najwybitniejszych postaci życia literackiego w dwudziestoleciu międzywojennym. Wyrazista osobowość, żywa inteligencja, siła woli, elegancja, także pewna kapryśność i nieprzewidywalność w kontaktach z ludźmi czyniły z niej osobę fascynującą towarzysko i nieco ekscentryczną. Iłłakowiczówna miała rozległy krąg przyjaciół, wśród których byli Maria Dąbrowska, Stanisław I. Witkiewicz, Julian Tuwim. Autorka licznych tomików wierszy, m.in.: „Ikarowe loty” (1911), „Połów”(1926), „Lekkomyślne serce” (1959), „Odejście w tło” (1976).

W 1939 r. została ewakuowana do Rumunii, gdzie spędziła wojnę. Wróciła do Polski w 1947 r. i zamieszkała w Poznaniu, gdzie żyła do końca życia. Pozbawiona pracy etatowej, utrzymywała się z przekładów literatury europejskiej i nauczania języka angielskiego. Iłłakowiczowna dała piśmiennictwu polskiemu bezcenne dzieła przekładowe, m. in. utwory Fryderyka Schillera, J.W. Goethego, H. Heinego, Heinricha Bolla, Friedricha Durrenmatta oraz tłumaczenie uznane za kongenialne „Anny Kareniny” Lwa Tołstoja. Odkryła i przetłumaczyła poezję Węgra Endre Adyego (1943) i Amerykanki Emily Dickinson „Poezje” (1965). W ostatnich latach życia, po nieudanej operacji jaskry, była ociemniała.

 

Stanisław Kasznica ps. „Wąsowski”, „Przepona”, „Służa”, „Maszkowski”, „Borowski” (1908-1948) – działacz Obozu Narodowo-Radykalnego (1934-1939), żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych (1942-1947)

Syn prof. Stanisława Kasznicy, rektora Uniwersytetu Poznańskiego. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Poznańskim. Od 1934 roku działał w Obozie Narodowo-Radykalnym (ONR). Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r. w ramach Wielkopolskiej Brygady Kawalerii gen. Romana Abrahama. Od października działał w ramach tzw. Grupy Szańca, konspiracyjnej kontynuacji ONR. W czasie wojny był oficerem Narodowych Sił Zbrojnych. Od kwietnia 1945 był p.o. komendanta Obszaru Zachodniego NZS, obejmującego Wielkopolskę i Pomorze. Utworzył na jego obszarze konspiracyjne organizacje: Armię Polską (o charakterze wywiadowczym), Pokolenie Polski Niepodległej (w środowiskach akademickich Poznania i Gdańska) i Legię Akademicką (na Uniwersytecie w Poznaniu). W sierpniu 1945 r. objął funkcję p.o. dowódcy NSZ.

Aresztowany 15 lutego 1947 r. przez Urząd Bezpieczeństwa, został skazany 2 marca 1948 r. przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na karę śmierci, i rozstrzelany 12 maja 1948 r. w więzieniu mokotowskim. Pochowany w dole śmierci na kwaterze Ł na Cmentarzu Powązkowskim. Jego szczątki zostały odnalezione w 2012 r. i zidentyfikowane.

 

Kpt. Jan Kempiński (1921-1946) ps. „Błysk”. Urodził się w Jaskółkach koło Ostrowa Wlkp. Na terenie GG wstąpił w szeregi Armii Krajowej, walcząc w oddziałach partyzanckich na terenie Gór Świętokrzyskich oraz Lubelszczyzny. Przybiera wówczas pseudonim „Błysk”. Na przełomie lipca i sierpnia 1945 r. powrócił w rodzinne strony. Podjął działalność w ramach WSGO „Warta” i zorganizował oddział zbrojny. Pierwszą akcję bojową oddział przeprowadził w Dobrzycy 25 września 1945 r. opanowując posterunek MO, pocztę i gorzelnię. Kolejne akcje to: w nocy z 6 na 7 października 1945 r. w Krzywosądowie żołnierze „Błyska” zatrzymali samochód z trzema działaczami PPR z Ostrowa Wlkp., których po przesłuchaniu rozstrzelano w okolicach leśniczówki w Korytach; 9 października 1945 r. w Sulmierzycach, oddział zajął budynek UB i posterunek MO oraz w Odolanowie zajął placówkę MO i pocztę; w nocy z 10 na 11 października 1945 r. oddział pod dowództwem NN „Alego” zaatakował więzienie w Koźminie; w nocy z 15 na 16 października 1945 r. oddział „Błyska” rozbił posterunek MO w Koźmińcu; 16 października 1945 r. w Kolonii Kościelec starł się z dwoma Grupami Operacyjnymi KBW – UB z Kalisza i Ostrowa Wlkp.; 22 października 1945 r. oddział „Błyska” opanował Odolanów. Po wyjeździe partyzantów z miasta dogoniła ich grupa operacyjna NKWD-KBW-UB. W wyniku półgodzinnej potyczki oddział został rozbity, a śmierć poniosło 24 partyzantów. Dowódcy udało się uciec. Kpt. Jan Kempiński „Błysk” został zatrzymany 17 grudnia 1945 r. w Poznaniu przez funkcjonariuszy MO i po wstępnym przesłuchaniu przekazany UB. Od 29 kwietnia 1946 r. w świetlicy KW MO w Poznaniu toczył się pokazowy proces przeciwko „Błyskowi” i jego 21 towarzyszom. 4 maja 1946 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Poznaniu skazał Jana Kempińskiego na karę śmierci, a nastepnie rozstrzelany 21 czerwca 1946 r. Miejsce pochówku jest nieznane. 22 września 1992 r. Sąd Wojewódzki w Poznaniu unieważnił wyrok z 4 maja 1946 r.

 

Władysław Kędzierski „Szach”, „Lech II” – szef wywiadu obwodu Krotoszyn WSGO „Warta”.

Urodzony w 1898 r., podoficer zawodowy WP w 56 p.p. Po wybuchu II wojny światowej osadzony w obozie w Starobielsku, następnie w listopadzie 1939 r. wymieniony w ramach wymiany sowiecko-niemieckiej i osadzony w obozie jenieckim w Wiedniu. W październiku 1940 zwolniony jako niezdolny do pracy, wrócił do domu. Wyrzucony z domu (rugi) w 1941 r., następnie ukrywał się przed gestapo we wioskach pow. krotoszyńskiego. Kędzierski po wkroczeniu na tereny Wielkopolski Armii Czerwonej, 23 stycznia 1945 r. powrócił do Krotoszyna i zaczął organizować Milicję Obywatelską i wszelkie władze administracyjne na terenie powiatu krotoszyńskiego oraz na terenie powiatu milickiego. Pozostał w konspiracji poakowskiej, następnie w WSGO „Warta” jako oficer łącznikowy komendy obwodu z Ostrowem Wlkp., Łodzią i Poznaniem oraz wyznaczony przez kpt. T. Tyrakowskiego (komendanta Obwodu Krotoszyn WSGO „Warta”) na szefa wywiadu Obwodu. Zorganizował konspiracyjne komórki na posterunkach milicji w Koźminie, Rozdrażewie i Krotoszynie. Od 17 marca 1945 był Komendantem Powiatowym MO w Krotoszynie, wciągnął do pracy na rzecz WSGO „Warta” kilkunastu milicjantów, głownie komendantów posterunków MO. Kędzierski nawiązał współpracę z Komendantem Posterunku MO Rozdrażew Józefem Śronką. 15 lipca 1945 Kędzierski  razem z Tadeuszem Tyrakowskim „Wojciechem”, „Kordzikiem” komendantem obwodu Krotoszyn WSGO „Warta” i Inspektorem Ostrowskim WSGO „Warta” Stefanem Baranowskim „Małkiem” dokonali przeglądu koncentracji oddziałów leśnych na terenie południowej Wielkopolski. Kędzierski wspierał oddział zbrojny podporządkowany „Warcie” pod dowództwem Zygmunta Borostowskiego „Bory” oraz pomagał w akcji ukrywania partyzantów.

Aresztowany przez funkcjonariuszy PUBP w Krotoszynie 9 września 1945 r uciekł z niego po około miesiącu aresztu i ukrywał się m. in. w Lęborku. 18 kwietnia l947 ujawnił się w ramach amnestii w MUBP w Warszawie. Aresztowany we wrześniu 1947 r., 28 II 1948 r. skazany przez WSR w Poznaniu na 5 lat więzienia; wyrok zamieniono na 10 miesięcy więzienia. Ostatecznie zwolniony w 1948 r. po staraniach rodziny, która poświęciła dom aby opłacić adwokatów. W dniu ucieczki W. Kędzierskiego z aresztu, została aresztowana jego córka Krystyna, którą trzymano w aresztach UB do 15 stycznia 1946 r.

 

Stanisław Matyja (1928–1985) – robotnik w Zakładach im. J. Stalina w Poznaniu (ZISPO)

(Zakładach H. Cegielskiego) Od 1953 r. upomniał się o przestrzeganie praw pracowniczych, delegat do rady zakładowej. W 1956 był członkiem delegacji ZISPO do Ministerstwa Przemysłu Maszynowego w Warszawie, która przedstawiła ministrowi Romanowi Fidelskiemu postulaty pracownicze. 28 czerwca 1956 r. brał udział w proteście robotników w Poznaniu. Następnego dnia został aresztowany. Przetrzymywany w areszcie, brutalnie bity podczas śledztwa. Po dwóch tygodniach został wypuszczony na wolność, dziki interwencji robotników, którzy upomnieli się o niego. Długo przebywał w szpitalu, później na zwolnieniu lekarskim. Otrzymał rentę inwalidzką z powodu złego stanu zdrowia. Pod koniec 1956 r. powrócił do pracy w Zakładach H. Cegielskiego jako inwalida i pracował tam jako brakarz w Fabryce W-3. W 1958 r. otrzymał tzw. wilczy bilet i został zwolniony z pracy. Zarzucono mu „rozpowszechnianie ulotek nawołujących do nieposłuszeństwa wobec władz”, z którego to zarzutu prokuratura ostatecznie wycofała się w lipcu 1958 r. Miał problemy ze znalezieniem stałej pracy. W 1980 r. został honorowym członkiem NSZZ „Solidarność” w Zakładach H. Cegielskiego. Reprezentował je podczas uroczystości odsłonięcia Pomnika Poznańskiego Czerwca 1956 w Poznaniu w 25. rocznicę wydarzeń.

 

por. Czesław Mocek, „Spirytus” (1917-1945), żołnierz ZWZ/AK, WSGO „Warta”

Urodził się w Koźmińcu w powiecie pleszewskim w rodzinie chłopskiej. Ukończył w Seminarium Nauczycielskie w Krotoszynie, po czym odbył roczny kurs w Szkole Podchorążych 25. Dywizji Piechoty. Od września 1937 r. pracował jako nauczyciel w szkole powszechnej w Koźmińcu, angażując się zarazem w działalność społeczną w Polskim Związku Zachodnim. Uczestniczył w walkach kampanii wrześniowej. Unikając niewoli niemieckiej, powrócił w rodzinne strony. Podjął działalność konspiracyjną najpierw w ramach Tajnej Organizacji Wojskowej, a po jej częściowym rozbiciu – od połowy 1940 r. – w Związku Walki Zbrojnej. Uczestniczył w organizowaniu siatki łączności konspiracyjnej Inspektoratu Rejonowego Ostrów Wlkp. Wiosną 1942 r. otrzymał zadanie zorganizowania małego – ze względu na warunki panujące w Wielkopolsce – oddziału partyzanckiego w ostrowskim Obwodzie AK. Grupa, nazwana od jego pseudonimu „oddziałem »Spirytusa«”, operowała do końca okupacji niemieckiej w lasach korytnickich i bronowsko-taczanowskich. Partyzanci kryli się w podziemnych bunkrach, które sami wykopali. W jednym z takich bunkrów ukrywali radiostację, którą obsługiwał sam Mocek. W oddziale „Spirytusa” praktyczne szkolenie wojskowe przechodzili członkowie kompanii Kierownictwa Dywersji (Kedywu) ostrowskiego Inspektoratu AK. Szef ostrowskiego „Kedywu” (potem „Kedywu” okręgowego). Oddział przeprowadzał też akcje sabotażowo-dywersyjne. Ich celem były niemieckie formacje policyjne (zwłaszcza Bahnschutz), urzędy okupanta (niszczenie dokumentacji), magazyny, obiekty gospodarcze i urządzenia telekomunikacyjne. Wykonywano też zamachy na konfidentów. W drugiej połowie 1944 r. oddział liczył około pięćdziesięciu żołnierzy.

Struktury AK w Okręgu Poznań nie ujawniły się po wkroczeniu wojsk sowieckich. Oddziały, które zaangażowały się w otwartą walkę, występowały pod szyldem lokalnej samoobrony bądź straży obywatelskiej. Oddział „Spirytusa” został częściowo rozformowany. Na początku lutego 1945 r. razem z kpt. Janem Kołodziejem „Drwalem” (od kwietnia 1944 r. p.o. komendanta Okręgu Poznańskiego AK) udali się do Poznania, gdzie oczekiwał ich nowy komendant Okręgu Poznańskiego AK płk Andrzej Rzewuski „Hańcza”. Przystąpiono do tworzenia kadrowych struktur konspiracyjnych, włączonych wkrótce do Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej „Warta” i Delegatury Sił Zbrojnych – Okręg Poznań. W tym czasie trwały jeszcze walki o Poznań, w których uczestniczyli także żołnierze AK. Mocek objął dowództwo plutonu ochotników w walkach o Cytadelę poznańską. W ostatniej dekadzie lipca 1945 r. funkcjonariusze PUBP w Krotoszynie, korzystając z wiedzy uzyskanej przede wszystkim od zwerbowanych informatorów, przystąpili do likwidacji struktur „Warty” na terenie powiatu. Rozbite zostały placówki w Strzyżewie i Dobrzycy. Mocek znów zaczął się ukrywać. Jako pierwsi na jego trop wpadli funkcjonariusze UB z Ostrowa Wlkp. 21 sierpnia 1945 r. o zmierzchu trzej funkcjonariusze UB wtargnęli na teren gospodarstwa teściów Mocka w Ligocie i tam go zastrzelili.

 

Andrzej Rzewuski (1895-1946) ps. „Abrek”, „Fok”, „Hańcza”, „Przemysław”, „Wojmir” – kpt. WP i mjr/ppłk AK, komendant Okręgu Poznańskiego AK, DSZ, dowódca WSGO „Warta”

Urodziny na zesłaniu w Aszchabadzie (Obw. Zakaspijski, Rosja). Rodzina pochodziła z Podola, ojciec był pułkownikiem artylerii w armii rosyjskiej. Ukończył szkołę powszechną i średnią (korpus kadetów) we Władykaukazie, następnie wstąpił do wojska rosyjskiego i podjął naukę w m. in. Konstantynowskiej Szkole Artylerii w Petersburgu, Korpus Kadetów we Władykaukazie. Podczas działań wojennych I wojny światowej przebywał na froncie zachodnim, gdzie brał udział w walkach z Niemcami. Po rewolucji bolszewickiej 1917 r.  wstąpił m. in. do Dagestańskiego Konno-Artyleryjskiego Dywizjonu (który formował się przy Kaukaskim Krajowym Kawaleryjskim Korpusie), w szeregach którego walczył przeciwko bolszewikom. Wrócił do niepodległej Polski w lipcu 1920 r. i wstąpił do WP. W 1920 r. czasie wojny polsko-bolszewickiej oraz bezpośrednio po niej, przydzielony do Oddziału II Naczelnego Dowództwa WP. Prowadził wywiad na odcinku Łuninca-Stołpce, przebywając około dwóch tygodni na tyłach wroga, do lipca 1921 pracował na rzecz polskiego wywiadu. Od 1925 pracował w szkolnictwie wojskowym jako wykładowca w Szkole Strzelania Artylerii w Podgórzu k. Torunia, a dd 1932 wykładał topografię w Szkole Podchorążych Artylerii.

Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. w Ośrodku Zapasowym artylerii ciężkiej nr 4. Po jego rozbiciu na północ od Sambora 12/13 IX 1939 przedarł się do Warszawy. W lutym 1940  nawiązał kontakt z ZWZ/AK. W październiku 1942 otrzymał stanowisko Inspektora Rejonowego IR „Lublin” w Okręgu Lubelskim AK, które sprawował do stycznia 1944 r. W kwietniu 1944 przeniesiony do Wydziału Artylerii w ramach Oddziału III (Operacyjnego) KG AK w Warszawie, gdzie opracowywał instrukcje i regulaminy artyleryjskie. Wydział był kierowany przez mjr./ppłk. Jana Szczurka-Cergowskiego „Sławbora”. W Wydziale współpracował m. in. z por./kpt. Władysławem Romanem „Krzesławem”. W powstaniu warszawskim m. in.  dowódca III kompanii baonu („Miłosz”). Po kapitulacji wydostał się z Warszawy jako osoba cywilna.

W listopadzie 1944 nawiązał kontakt z komendantem Obszaru Zachodniego AK Szczurkiem-Cergowskim i otrzymał stanowisko komendanta Okręgu Poznańskiego AK. Funkcję formalnie objął w styczniu 1945, nie wykonał rozkazu o rozwiązaniu Okręgu Poznańskiego AK, następnie powołał 10 maja 1945 r. WSGO „Warta”, największą antykomunistyczną organizację w Wielkopolsce o rodowodzie akowskim, którą rozwiązał 15 listopada 1945 r. Rzewuski otrzymał, równolegle z powstaniem WSGO „Warta”, nominację na Delegata Sił Zbrojnych Okręgu Poznańskiego. Był przeciwnikiem przejścia podległych sobie struktur do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, które uważał za partię polityczną. 26 listopada 1945 grupa funkcjonariuszy WUBP w Poznaniu pod kierownictwem Czesława Mackiewicza aresztowała Rzewuskiego i jego bliskich współpracowników. Od aresztowania do początku marca 1946 r. Rzewuski pisał do grypsy, starając się uzyskać informacje o skali aresztowań w WSGO „Warta” oraz ustalić linię obrony. Grypsy (niektóre pisane szyfrem) przechwytywane przez funkcjonariuszy WUBP w Poznaniu okazały się pomocne w ustaleniu tożsamości aresztowanych osób oraz ich działalności konspiracyjnej. Stało się to przyczyną samobójczej śmierci Rzewuskiego w więzieniu 20 maja 1946 r. Miejsce pochówku jest nieznane.

 

Roman Strzałkowski (1943-1956) – uczeń szkoły podstawowej, najmłodsza ofiara Poznańskiego Czerwca 1956.

Roman Strzałkowski, uczeń poznańskiej szkoły muzycznej, został zastrzelony 28 czerwca 1956 roku w czasie walk toczących się między manifestantami biorącymi udział w demonstracjach poznańskiego czerwca a funkcjonariuszami Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu. Jego ciało zostało znalezione w jednym z garaży WUBP. Historycy rozważają kilka wersji okoliczności jego śmierci.

Aby pogrzeb Strzałkowskiego nie przerodził się w manifestację, władze nakazały sfałszować nekrolog opublikowany w „Głosie Wielkopolskim”, w którym podano wcześniejszą niż rzeczywista godzinę pogrzebu i zniekształcono liczbę określającą wiek zmarłego (13 została wydrukowana tak, że wyglądała jak 18). Miało to miedzy innym związek z tym, że oficjalny komunikat polskiej Agencji prasowej zaprzeczał, że wśród ofiar Poznańskiego Czerwca znalazły się kobiety i dzieci.

Po śmierci rodzice Strzałkowskiego byli szykanowani, a ojca próbowano nawet skrytobójczo zastrzelić na cmentarzu w trakcie odwiedzin grobu syna.

Zakrwawiona koszula chłopca, której prokuratura początkowo nie chciała wydać jego matce, przechowywana była początkowo w angielskim ośrodku kościoła mariawickiego w w Fawley Court pod Londynem. W późniejszych latach została przeniesiona do sanktuarium Matki Bożej Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski w Licheniu Starym, skąd wypożyczana jest w celach ekspozycyjnych do Muzeum Walk Niepodległościowych w Poznaniu.

Nazwisko Romka Strzałkowskiego urosło do rangi symbolu ofiar Poznańskiego Czerwca, porównywanego do przypadku Pétera Mansfelda, osiemnastoletniego ucznia, uczestnika rewolucji węgierskiej, który na którym wykonany został wyrok kary śmierci w 1959 roku.

 

Jan Woś „Jarosz”, „Warta”, „Jerzy” (1914-2011) – zawodowy podoficer WP, żołnierz AK, WSGO „Warta”. Urodzony w 1914 r. w chłopskiej rodzinie we wsi Wioska w pow. wolsztyńskim. Podczas wojny obronnej Polski wraz z 9. pułkiem WP brał udział w walkach w rejonie środkowego biegu Wisły. Od początku związany był z ZWZ, a potem AK. W 1941 r. został mianowany II adiutantem kpt. Wacława Stasiewicza „Bartosza”, który był Komendantem Obwodu AK Zamość. Jako pracownik placówki arbeitsamtu (niemieckiego urzędu pracy) w Krasnobrodzie pod Zamościem prowadził działalność wywiadowczą. Od 1943 r. walczył w oddziale partyzanckim „Norberta”, dowodząc plutonem „Trawa”; w tym czasie odpowiedzialny był m.in. za ochronę alianckich zrzutów broni. Po zajęciu przez Armie Czerwoną Zamojszczyzny przedostał się do Wielkopolski. Od marca 1945 r. rozpoczął działalność konspiracyjną w ramach tworzącej się WSGO „Warta”. Od marca do grudnia 1945 r. pełnił funkcje Komendanta Obwodu Wolsztyn WSGO „Warta”. W grudniu 1945 r. stan ludzi w obwodzie wolsztyńskim według J. Wosia miał już wynosić 100-110 osób. Zagrożony aresztowaniem uciekł z pow. wolsztyńskiego na Pomorze Zachodnie. Ujawnił się w marcu 1947 r., jednak na stałe do rodzinnej miejscowości powrócił w 1954 r. Inwigilowany przez UB w styczniu 1956 r. został na kilka miesięcy aresztowany. Do 1989 r. pracował na kierowniczych stanowiskach m.in. w PSS „Społem”, Kółku Rolniczym w Mochach, kierował także Stacją Testową Kur we Wroniawach. W wyborach samorządowych w 1990 r. został wybrany burmistrzem Wolsztyna.

Wielkopolska Teka Edukacyjna

creative

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
Więcej informacji tutaj.

Wielkopolska Teka Edukacyjna traktowana jest jako kompletny zbiór, przedziały czasowe (1939-1945; 1946-1969; 1970-1990) są zamkniętymi utworami i każde dodatkowe użycie poszczególnych elementów strony (np. zdjęć) wymaga odrębnej pisemnej zgody.

Znajdz-nas-na-facebooku