Wielkopolska Teka Edukacyjna

Przywracanie pamięci przez „Solidarność”

 

Jednym z pierwszych postulatów robotników strajkujących w sierpniu 1980 r. w Stoczni Gdańskiej im. Lenina było wzniesienie pomnika upamiętniającego stoczniowców poległych w Grudniu 1970 r. Pomnik został zaprojektowany i zatwierdzony błyskawicznie, bo już 24 sierpnia 1980 r. przez delegatów Plenum Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Autorem projektu był inż. Bogdan Pietruszka, a uroczyste otwarcie zaplanowano na dziesiątą rocznicę tragicznych wydarzeń (16 grudnia 1980 r.). Już podczas strajku rozpoczęto zbieranie składek zarówno w strajkujących zakładach jak i na ulicach Trójmiasta, gromadząc podczas społecznej zbiórki 20 milionów złotych. Nad przebiegiem prac czuwał Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970. Władze próbowały odwlec termin budowy, przez proponowanie rozpisania ogólnopolskiego konkursu na projekt i lokalizację, na co jednak Komitet Budowy się nie zgodził. Ze względu na napięte terminy trwały gorączkowe prace, w które zaangażowało się z pełnym poświęceniem wiele osób oraz kilkanaście przedsiębiorstw i instytucji m. in. Energopol-4, Budimor, Mostostal-10, Huta Batory, Huta Stalowa Wola, Huta Baildon. W uroczystościach patriotyczno-religijnych, podczas odsłonięcia pomnika uczestniczyły tysiące osób. Było to bezprecedensowe wydarzenie w skali kraju.

               Podobną inicjatywę upamiętniającą śmierć stoczniowców w 1970 r. podjęto w Gdyni, gdzie w grudniu 1980 r. odsłonięto pomnik oraz w Szczecinie odsłaniając przed stocznią tablicę. Również „Solidarność” radomska podjęła walkę o pamięć robotniczych protestów w 1976 r. Podczas uroczystości rocznicowych 25 czerwca 1981 r. odsłonięto kamień pamiątkowy, położony w miejscu przyszłego pomnika.

Upamiętnienie robotniczego buntu z 28 czerwca 1956 r. było także jednym z ważniejszych postulatów poznańskiej „Solidarności”. Już 20 października 1980 r. powstał Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poznańskiego Czerwca 1956, który rozpoczął zbiórkę pieniędzy i rozpisał konkurs na projekt pomnika. W projekcie miały być wkomponowane dwa elementy tożsamości narodowej – krzyż i orzeł. Nagrodzona i wskazana do realizacji praca nie spotkała się jednak z entuzjazmem publiczności. Projekt ów stworzony przez artystów warszawskich – Marka Sapełłę oraz Annę i Krystiana Januszkiewiczów przedstawiał oryginalną wielką płytę nagrobną. Poznaniacy, a zwłaszcza robotnicy z Zakładów Przemysłu Metalowego im. H. Cegielskiego oczekiwali monumentalnego pomnika, który dominowałby nad miastem i opowiedzieli się za projektem opatrzonym godłem „Jedność”. Rozgorzał spór, który uspokoiły dopiero mediacje przeprowadzone przez Tymczasowy Komitet Porozumiewawczy Środowisk Twórczych. Ostatecznie po burzliwej dyskusji podjęto decyzję o realizacji projektu „Jedność” Adama Graczyka i architekta Włodzimierza Wojciechowskiego. Podstawowe prace przy budowie, a zwłaszcza wykonanie konstrukcji stalowej przygotowały ZPM im. H. Cegielskiego, a odlewy rzeźbiarskie Zakłady Metalurgiczne „Pomet”. Prace trwały nieustannie, również w wolne soboty i niedziele, część robotników pracowała społecznie. W sumie przy budowie pomnika pracowało około 600 osób. 19 czerwca 1981 r. podczas ich przewożenia postanowiono w uroczysty sposób pokonać historyczną trasę jaką 28 czerwca 1956 r. pokonali manifestujący robotnicy ZiSPO (ówczesna nazwa ZPM im. Cegielskiego), udając sie na plac w celu rozmów z władzami. Pomysł ten spotkał się z obawami i niechęcią władz. Transport umieszczonego na platformie 21 metrowego słupa pomnika okrytego biało-czerwoną szarfą oraz położoną na nim wiązanką kwiatów był w mieście wydarzeniem niezwykłym i niejako stanowił preludium obchodów. Za transporterem podążały wielotysięczne tłumy ludzi, śpiewając Boże coś Polskę a po dotarciu do placu Mickiewicza odśpiewano Hymn narodowy. Pomnik odsłonięto 28 czerwca 1981 r. w 25. rocznicę wydarzeń.

Wszystkie te inicjatywy podejmowane przez „Solidarność” oraz towarzyszące im uroczystości były elementem walki o pamięć zbiorową, o nadanie jej innego kształtu niż zaplanowany odgórnie przez władze. Stanowiły jedno z ogniw w procesie przywracania pamięci. Amerykański badacz David Morgan w książce Konflikt pamięci. Narracje radomskiego Czerwca (Warszawa 2004) podsumował te wydarzenia: „Uroczystości odsłonięcia tych pomników odbywały się w bogatej oprawie, aby odcisnąć przeszłość w pamięci publicznej poprzez wyrycie jej w kamieniu i metalu, a także za sprawą oddziaływania tych ceremonii – w umysłach ich uczestników i widzów. Pomimo obecności raczej zakłopotanych przedstawicieli władz, wszystkie te uroczystości miały w zamyśle powiązanie protestów w Poznaniu, Gdańsku i Radomiu w spójna narrację opozycji, legitymizującą powstanie w 1980 r. „Solidarności” jako naturalnego wyrazu tłumionych potrzeb polskiej klasy robotniczej, a jednocześnie pomóc w podważeniu oficjalnej narracji PZPR, mówiącej o nieprzerwanej serii sukcesów gospodarczych i politycznych. […] Był to pierwszy przypadek w bloku sowieckim publicznego upamiętnienia protestów skierowanych przeciwko władzom. Działania te stanowiły próbę zastąpienia kalendarza oficjalnych imprez i stworzenia odmiennego kalendarza, który zmierzał do delegitymizacji całej tradycji komunistycznej w Polsce.”

Autorka: Agnieszka Łuczak

-Fotografie budowy i odsłonięcia Pomnika Poznańskiego Czerwca 195, fot. Jan Kołodziejski.

– Fotografie odsłonięcia przed Stocznią Szczecińską tablicy upamiętniającej poległych w 1970 r.,  Szczecin 17 XII 1980 r. (!015-!026), fot. Ryszard Dąbrowski. Fotografie udostępnione dzięki uprzejmości OBEP IPN w Szczecinie.

– Fotografie składania kwiatów pod tablicą przed Stocznią Szczecińską w rocznicę Porozumień Sierpniowych, sierpień 1981 (!FOT0061-!FOT0075), fot. Zbigniew Wróblewski. Fotografie udostępnione dzięki uprzejmości OBEP IPN w Szczecinie.

– Fotografie budowy i odsłonięcia Pomnika Poległych Stoczniowców 1970. Fot. ze zbiorów fotografa Bogusława Nieznalskiego. Fotografie udostępnione dzięki uprzejmości OBEP IPN w Gdańsku.

Bibliografia:

Cenckiewicz, Gdański Grudzień’70. Rekonstrukcja, dokumentacja, walk z pamięcią, Gdańsk-Warszawa 2009.

R. Dabert, A. Łuczak, Walka o pamięć Czerwca’56. Obchody 26. rocznicy Czerwca w 1982 r. (stan wojenny), Poznań 2001.

D, Morgan, Konflikt pamięci. Narracje radomskiego czerwca 1976, Warszawa 2004.

Grzelczak P., Poznański Czerwiec 1956. Walka o pamięć w latach 1956–1989, Poznań 2016.

Łuczak, Pamięć o Poznańskim Czerwcu’56 [w:] Teka edukacyjna Poznański Czerwiec 1956. Materiały dla ucznia, red. M. Szczesiak- Ślusarek, Poznań- Warszawa 2019, s. 13-18.

 

Wielkopolska Teka Edukacyjna

creative

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
Więcej informacji tutaj.

Wielkopolska Teka Edukacyjna traktowana jest jako kompletny zbiór, przedziały czasowe (1939-1945; 1946-1969; 1970-1990) są zamkniętymi utworami i każde dodatkowe użycie poszczególnych elementów strony (np. zdjęć) wymaga odrębnej pisemnej zgody.

Znajdz-nas-na-facebooku